Harita Bilgisi

Konu: Harita Bilgisi Ptsi Haz. 07, 2010 6:40 am

Yeryüzünün tamamının ya da bir
bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde
küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime
harita denir.

Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için gerekli olan koşullar
şunlardır:

1. Kuşbakışı olarak çizilmiş olması

Haritası çizilen alanın tam tepeden görünüşü kuşbakışı olarak
adlandırılır. Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise
yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine göre
uzaklıklarında değişmeler olur.

2. Ölçekli olması

Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Bir başka ifade ile harita
üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranıdır.

a. Kesir ölçek: Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilen ve
haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir. 1/500, 1/5.000, 1/50.000,
1/500.000 gibi.

Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir. Paydada yer alan sayı ise,
haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir.

b. Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde
harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği
ölçeklerdir.

Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak
bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir. Harita ile kroki
arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır.

3. Bir düzleme aktarılmış olması

Dünya’nın kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin kendine has küresel bir
şekli vardır. Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bazı
güçlüklerle karşılaşılır. Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme
aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır. Buna bağlı olarak
haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve
genişlikleri tam olarak yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe
uymayan bozulmalar olmaktadır. Haritalarda görülen ise, gerçeğin az ya
da çok benzeridir.

Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bazı metodlar
geliştirilmiştir. Buna projeksiyon (izdüşüm) yöntemleri adı verilir.

Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m. kabul edilmesi) esasına
göre çizildiğinden, yükseltinin fazla olduğu yerlerde ve ülkelerde
izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark artar.

Türkiye’de, izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki farkın en fazla
olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve Karadeniz, en az olduğu bölgeler ise
Marmara ve Güneydoğu Anadolu’dur.

Başlıca projeksiyon yöntemleri şunlardır:

Silindir Projeksiyon: Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde
kullanılır.

Konik Projeksiyon: Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde
kullanılır.

Düzlem (Ufki) Projeksiyon: Bu projeksiyonla elde edilen haritalarda
biçim ve alan bozulmaları çok fazladır. Bu haritalar daha çok denizcilik
ve havacılıkta kullanılır.

HARİTA ÇEŞİTLERİ

A. KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALAR

1. İdari ve Siyasi Haritalar

Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara
siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri,
eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara idari haritalar denilmektedir.

2. Beşeri ve Ekonomik Haritalar

Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb. dağılışını
gösteren haritalardır.

3. Fiziki Haritalar

Yeryüzü şekillerinin fiziki yapısını, dağılış ve yükseltilerini gösteren
haritalardır.

4. Özel Haritalar

Belirli bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır.
(Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi.)

B. ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR

1. Büyük Ölçekli Haritalar

a. Plânlar: Ölçeği 1/20.000'e kadar olan haritalardır. Şehir imar
plânları, kadastro haritaları bu türdendir.

b. Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan
haritalardır. Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik
haritalar bu türdendir.

Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:

– Paydası küçüktür.

– Dar alanları gösterir.

– Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır.

– Küçültme oranı azdır.

– Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha
fazla yer kaplarlar.

– İzohipsler arası yükselti farkı azdır.

– Bozulma oranı azdır.

2. Orta Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır.

3. Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/500.000 den daha küçük olan haritalardır. Bu haritalar
Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir.

Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:

– Paydası büyüktür.

– Geniş alanları gösterir.

– Ayrıntıyı gösterme gücü azdır.

– Küçültme oranı fazladır.

– Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde
daha az yer kaplarlar.Küçültme

– İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.

– Bozulma oranı fazladır.

HARİTA PROBLEMLERİ

1. Uzunluk Problemleri

Kısaltmalar;

G.U. = Gerçek Uzunluk

H.U. = Haritadaki Uzunluk

Ölç. P. = Ölçeğin Paydası

a. Gerçek Uzunluk: Harita uzunluğu ile ölçek verilerek gerçek uzunluk
sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır.

G.U. = H.U.x Ölç.P.

b. Harita Uzunluğu: Gerçek uzunluk ile ölçek verilerek harita uzunluğu
sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır.

c. Ölçek: Gerçek uzunluk ile harita uzunluğu verilerek ölçek
sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır.

2. Alan Problemleri

Kısaltmalar;

G.A. = Gerçek Alan

H.A. = Haritadaki Alan

Ölç. P2 = Ölçeğin Paydasının Karesi

a. Gerçek Alan: Haritadaki alan ve ölçek verilerek gerçek alan
sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır.

G.A = H.A x Ölç.P2

b. Harita Alanı: Gerçek alan ve ölçek verilerek haritadaki alan
sorulduğunda aşağıdaki formül kullanılır.

c. Ölçek: Gerçek alan ile harita alanı verilerek ölçek sorulduğunda
aşağıdaki formül kullanılır.

HARİTALARDA YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİ GÖSTERME YÖNTEMLERİ

1. Renklendirme Yöntemi

Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için
yükselti basamakları renklerle ifade edilir. Renklendirme işlemi,
aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:

Fiziki haritalarda beyaz renkler buzulları ya da kalıcı karları
gösterirler. Göl, deniz ve okyanuslar ise mavi renkle gösterilmektedir.
Mavinin tonu koyulaştıkça derinliğin arttığı anlaşılır. Renklendirme
yöntemi, günümüzde en çok kullanılan yöntemlerdendir.

2. Gölgelendirme Yöntemi

Yerşekillerinin bir yönden ışıkla aydınlatıldığı düşünülür. Buna göre,
ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler koyu renkte boyanır.
Haritacılıkta daha çok yardımcı bir yöntem olarak kullanılır.

3. Tarama Yöntemi

Eğim ile orantılı olarak kalınlıkları artan çizgilerle yerşekilleri
gösterilir.

Tarama yönteminde, eğim fazla ise çizgiler kalın, kısa ve sık olur. Eğim
az ise çizgiler ince, uzun ve seyrek olur. Düz alanlar ise taranmayarak
boş bırakılır. Fazla kullanılmayan bir yöntemdir.

4. Kabartma Yöntemi

Yeryüzü şekillerinin belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek
oluşturulan maketleridir. Bu yöntem, yerşekillerinin gerçeğe en uygun
olarak gösterilmesini sağlar. Ancak, kabartma haritaların yapılışı ve
taşınması zor olduğundan kullanım alanı dardır.

5. İzohips (Eş yükselti) Yöntemi

Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikteki noktaların
birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips eğrileri denir.

Herhangi bir arazi resmi

İzohips haritası

İzohipslerin özellikleri şunlardır:

İç içe kapalı eğrilerdir.

Sıfır (0) m izohipsi deniz seviyesinden başlar. Kara ile denizin
birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder. Buna kıyı
çizgisi adı verilir.

İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır. Buralar zirve
olarak tanımlanır.

İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler.

En geniş izohips halkası en alçak yeri, en dar izohips halkası ise en
yüksek yeri gösterir.

İki izohips eğrisi birbirini kesmez.

Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yükseltileri aynıdır.

İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını, seyrekleştiği yerler
ise eğimin azaldığını gösterir.

Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti konularak gösterilir.
(Krater, polye, obruk gibi)

Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek bir izohipsi çevreler. Ancak
çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir.

İki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips
aralığı) denir.

İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar,
seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir. Başka bir ifade ile,
alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir.

Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleşmesi ile elde
edilen çizgilere izobat (eş derinlik) eğrileri denir. Kıyı çizgisi,
izohips ile izobat eğrilerinin başlangıç çizgisidir.

İZOHİPS HARİTALARINDA BAZI YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ

1. Boyun

Tepe ve sırtlar arasında nispeten alçakta kalan düzlüklerdir.

2. Vadi

İzohipslerin zirveye doğru “ Ù ” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir.
Vadi yamacının eğimine göre “ Ù ” şeklindeki girintinin biçimi de
değişir. “ Ù ” nin açık ağzı suyun akış yönünü, kapalı kısmı kaynak
yönünü gösterir.

3. Sırt

İki yamacın birleştiği, su bölümü çizgisinin geçtiği sınırdır.

4. Çanak (Kapalı Çukur)

Çevresine göre yükseltisi az olan sahalardır. Çanakların kolaylıkla
tanınabilmesi için, eğim yönünde merkezi gösteren bir ok işareti konur.

5. Kıyı Çizgisi

Deniz seviyesini gösteren sıfır metre eğrisidir.

6. Delta

Akarsuların denize döküldükleri yerlerde denize doğru uzanan, üçgen
şeklindeki çıkıntılardır.

HARİTALARDAN YARARLANMA

1. İzohips haritalarından profil çıkarma

Yeryüzü şekillerinin yandan görünüşüne (kesitine) profil denir. Profil
şu şekilde çıkarılır:

Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir.

Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek
yükselti ölçeği ile kesiştirilir.

Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur.

Şu üç özellik kontrol edilerek profil bulunabilir.

a)Tepe sayısı b) Eğim c) Yükselti

2. İzobat haritalarından profil çıkarma

İzobat haritalarından profil çıkarma işleminde, aynen izohips
haritalarından profil çıkarılırken izlenen yollar uygulanır.

3.Yükselti Bulma

İki izohips arasındaki yükselti farkı dikkate alınarak, yükseltisi
bilinen yerden başlamak üzere izohipsleri sayarak, istenilen noktanın
yükseltisi bulunabilir. İzohips aralığı sayısının, iki izohips arası
yükselti farkına çarpımı, toplam yükseltiyi verir.

4. Yön bulma

Haritalar genellikle kuzey - güney istikametinde çizilirler. Bundan
yararlanarak yön tayin edilebilir.

Ayrıca paralel ve meridyenlerden de yararlanılabilir. Bunun yanında
harita üzerindeki yön okları da bize bu konuda bilgi verir.

5. Eğim bulma

Haritalardan yararlanarak, herhangi bir arazinin eğimi ölçülebilir.
Herhangi iki noktanın yükselti farkının, yine aynı iki nokta arasındaki
yatay mesafeye oranına eğim denir.

Yatay mesafe arttıkça, eğim azalır,

Yatay mesafe azaldıkça, eğim artar.

Eğim şu formülle bulunur:

h = Yükselti farkı

L = İki nokta arasındaki yatay uzaklık.

» Fifa Harita Yaması Güncellemesi
» Harita Çeşitleri Nelerdir ve Kaça Ayrılır?
» Harita Özelliği Taşıyabilmesi İçin Gerekli Koşullar