Atatürk'ün Geometriye katkısı - Atatürk ve Geometri

Türk Dil Kurumu başuzmanı olan ve kendisine Mustafa Kemal tarafından
Dilaçar soyadı verilen Agop Dilaçar a göre; Geometri kitabını Atatürk,
ölümünden bir buçuk yıl kadar önce, 1936 - 1937 yılı kış aylarında
Dolmabahçe sarayında kendi elleriyle yazmıştır. Askerlik ocağından gelen
Atatürk aynı anda büyük bir eğitimci de olup yurdun kültür sorunlarıyla
da fazlasıyla ilgilenmiştir. Tarih boyunca yabancı ülkelerde büyük
sanını kazanan asker devlet başkanları, uluslarına eğitim alanında da
önderlik etmişler, kendi kalemleriyle eğitici yapıtlar meydana
getirmişlerdir. İngilizlerin büyük Alfredi(Alfred the Great, 849-899) ve
Almanların büyük Friedrichi(Freidrich der Grosse, 1712-1786) bu
gerçeğin iki büyük kanıtıdır.

Geometri kitabının kapağında önemle belirtildiği üzere, Atatürk ün bu
yapıtı, geometri öğretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kılavuz
olarak Kültür Bakanlığınca neşredilmiştir. Kapakta yazar adı yoktur,
fakat yazının ruhu ve tutumu, onun Atatürk ün elinden çıkmış olduğunu
apaçık gösterir.

Geometri, eski terimle Hendese, eğitim sistemimizde önemli bir yer
tuttuğu halde, terimleri çok ağdalı ve çapraşıktı. Arapça ve Farsça okul
programından kaldırılmış, fakat Arapça üzerine kurulmuş olan terimler
kalmıştı. Örneğin, müselles-i mütesaviyül adlayı hangi öğrenci
anlayabilirdi ki. Atatürk, öğrencinin anlayış yolundaki tıkanıklığı
açmak için bu terimi eşkenar üçgene çevirdi. İşte bu 44 sayfalık küçük
kitapta boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay,
çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban, eğik,
kırık, çekül, yatay, düşey, dikey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen,
beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, artı,
eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayı,
gerekçe gibi terimler hep bu amaçla Atatürk tarafından türetilip daha
sonra da Türkçeye yerleşmişlerdir.

Atatürk eleştirileri daima memnunlukla karşılamış ve ortaya koyduğu yeni
sözcük ve terimlere bir deneme hakkı tanıdığını belirtmiştir. Amacı
daima daha uyguna doğru ilerlemek olmuş, önerilen değişiklikleri akla
uygun görünce hemen benimsemiştir. Atatürk ün ortaya koyduğu terimlerden
birkaçı bugün kullanılıştan çıkmış, yerlerini daha uygunlarına
bırakmışlardır. Tümey açı yerine tümler açı, bütey açı yerine bütünler
açı bunlara örnektir. Mustafa Kemal ilke insanı olduğu için bunları hoş
görmüş, hatta sevinmiştir de. Yeter ki ortaya koyduğu ilkeler
sarsılmasın ve yine zaviyetan-ı mütekabiletan-ı dahiletan ( = içters
açılar) gibi terimlere dönülmesin.