Solunum Sistemi

SOLUNUM SİSTEMLERİ

Oksijen havadan alınıp hücrelere kadar taşınması;yanma sonucu oluşan
CO2’nin vücuttan atılması olayına solunum denir. Bu görevi
gerçekleştiren solunum sistemleri denir. Genel anlamda solunum canlı
organizmada gaz değişimini ifade etmek için kullanılır. Hücrelerin
besinleri oksijenle yanarak enerji elde etmesi sırasında yan ürün olarak
CO2 çıkar.

HÜCRE İÇİ SOLUNUM
Karbonhidrat,yağ,gibi bileşiklerin kimyasal bağlarındaki enerjisiyle
ATP sentezleşmesine denir.

HÜCRE DIŞI SOLUNUM
Canlıların dış ortamdan oksijen alıp dış ortama karbondioksit
vermelerine yani soluk alıp vermelerine denir. Hücre dışı solunum
hayvanlarda kanın temizlenmesini sağlar.


HAYVANLARDA SOLUNUM SİSTEMLERİ
Hayvanlar aleminde yaşayan canlıların çeşitli solunum şekilleri vardır.
Solunum yüzeyinin alanı canlıların oksijene duyduğu ihtiyaca göre
değişir. Karmaşık yapılı canlıların oksijene dolayısıyla enerjiye daha
çok ihtiyacı olduğundan solunum organları geniş bir solunum yüzeyine
sahiptir.
Bütün bu solunum şekillerinin hepsinin ortak görevi taşıma
sistemindeki sıvı ile solunum yüzeyi arasındaki gaz alış verişini
sağlamaktadır.
O2 içeriye alınması ve CO2’nin dışarıya atılması tek hücreli
canlılarda hücre yüzeyi ile çok hücreli canlılarda ise özel bir solunum
sistemi ile gerçekleştirilir.

TEK HÜCRELİ CANLILARDA SOLUNUM SİSTEMİ
Tek hücrelilerde solunum gazların hücreye giriş-çıkışı hücre yüzeyinden
difüzyon ile sağlanır.
Tabi burada unutulmaması gereken nokta şu ki;sudaki oksijen oranı
atmosferinkinden çok daha az olduğu için hücre etrafındaki suyun devamlı
değiştirilerek,hücre içi oksijen oranı ile hücre dışı oksijen oranı
farkının sabit tutulması gerekir. Bu nedenle tek hücreliler sil,kamçı ve
yalancı ayak gibi hareket,organ elleriyle devamlı bir akıntı oluşturur
ve kendine taze zemini sağlar.
Çok hücreli canlılardan ise süngerler ve sölentelerde de özelleşmiş bir
solunum sistemi yoktur. Bunlarda sudaki erimiş oksijeni vücut yüzeyi ile
alıp aynı yol ile de CO2 suyu terk eder.
Karada yaşayan hayvanlar genelde trake ve deri solunumu denizde
yaşayanlar ise solungaç solunumu yapar.

TRAKE SOLUNUMU
Arı,çekirge gibi eklem bacaklılarda bulunan solunum organıdır.
Yapraklarını dökmüş bir ağaca benzer biçimde dallanmış borulardan
oluşur.
Trakeler hayvanların göğüs ve karnındaki küçük deliklerden başlayarak
vücut içinde dallanır ve dallanırken de giderek incelir. Bu çok
incelenmiş trake uzantılarına trakeol denir.
Trakelere gelen oksijen trakeoller tarafından hücrelere kadar götürülür.
Bu sırada hücrelerde oluşan CO2 trakeollere geçer. Trakelere CO2’yi
vücut dışına çıkınca hücrelerle dış ortam arasında gaz değişimi
sağlanmış olur.
Böceklerde görülen bu solunum şeklinde taşıma sıvısında CO2 ve O2
yoktur. Dolayısıyla alyuvarları ve hemoglobin gibi pigmentler yoktur.
Doku hücrelerine O2’yi en hızlı taşıyan sistem trake borularından oluşan
bu sistemdir.


SOLUNGAÇ SOLUNUMU
Balık ve su kurbağalarla suda yaşayan pek çok omurgasız canlının solunum
organıdır.
Gaz alışverişi için çok geniş solunum yüzeyi sağlarlar. Her
solungaç,solungaç yayları ile epitelde örülmüş solungaç yapraklarından
oluşmuştur. Solungaç yaprakları çok sayıda kılcal damarlara sahiptir.
Sürekli olarak ağızdan alınan su geniş yüzeyli solungaçların
üzerinden geçerken kılcal damarlarına O2 girer ve damardan suya CO2 ise
artarak solungaç kapaklarından dışarı atılır. Solungaçlar balıklarda
solungaç kapağının altında bulunur. Bu tür solungaçlara iç solungaç
denir. Su kurbağalarında ise vücut dışına uzanmış şekilde bulunur buna
dış solunum denir.

AKCİĞER SOLUNUMU
Karada yaşayan omurgalılarda sonradan karadan suya geçmiş omurgalıların
solunum organıdır.
İnsan akciğerlerin yanında derisi ile de solunum yapar. İnsanlar
gerekli oksijenin 1/7’sini derileri ile alır.
Derinin temiz tutulması bu sebepten dolayı önemlidir. Memeli
hayvanların akciğerlerinde genişlemeyi sağlayan alvedler vardır.
Alvedlerin çeperleri ince,nemli ve kılcal damarlarla çevrilidir. Gaz
alışverişi kılcal damarlardaki kanla alvedlerde bulunan hava arasında
difüzyon ile olur.

BİTKİLERDE SOLUNUM
Bitkiler,hücre dışı solunumu gözenek ve kavukçuklarla yapar. Gözenekler
yapraklar da kovucuklar ise çok yıllık(çam,söğüt,ardıç)gibi bitkilerin
gövdelerinde bulunur. Kovucuklar gövdenin gaz alışverişini
gerçekleştirmesi yanında terleme yapmasını da sağlar.

İNSANDA SOLUNUM SİSTEMİ
İnsanda solunum sistemi organları: burun, yutak, gırtlak,soluk borusu ve
akciğerdir. Bunların yanında vücudumuzu örten deri yaptığı gaz
alışverişi nedeniyle bir çeşit solunum organı olarak görev yapar. Ancak
ihtiyacın ancak %1’ni karşılayabilir.

1)BURUN: Solunum yolları burun ile başlar. Burunun iç yüzeyi epitel
dokudan salgılanan mukosla(sümük) kaplıdır. Mukos alınan havayı
nemlendirir. Burun boşluğunda girintiler, çıkıntılar ve kıllar bulunur.
Bunlar burna giren havayı filtre eder. Burunda bulunan kılcal damarlar
sayesinde akciğere giden hava bir miktar ısıtılır. Bu kılcal damarlar
çok genişlediği ve çok mukos salgıladığı zaman burun tıkanır. Bu durum
soğuk algınlığının belirtisidir.

2)YUTAK: Burun ve ağız boşluğunun birleştiği yere yutak denir. Yutak
soluk borusu, yemek borusu ve orta kulakla bağlantılıdır. Bu nedenle hem
solunum hem de sindirim sistemi organıdır. Yutakta küçük dil ve
bademcik bulunur. Alınan besinlerin yutulması sırasında gırtlak yukarı
doğru kalktığı zaman küçük dil geriye doğru yatarak soluk borusunu
kapatır. Bu anda solunum durur. Bu hareket sonucunda besinlerin soluk
borusuna kaçması engellenir. Bademciklerin görevi ise vücuda giren
mikroplara karşı koymaktır. Yutakta mikropların iltihap oluşturması
faranjite sebep olur.

3)GIRTLAK: Yutaktan sonra gelir ve soluk borusunun başlangıcı sayılır.
Kıkırdaktan yapılmış olup, yutaktan gelen havayı soluk borusuna iletir.
Boğumlanarak ses tellerine yuva oluşturur ve bitişiğindeki soluk
borusunu korur. Gırtlağın iltihaplanmasıyla larenjit hastalığı oluşur.

4)SOLUK BORUSU: Gırtlak ile akciğeri birbirine bağlar. Bronş adı verilen
iki kola ayrılarak ciğerle girer. İç yüzeyi silili epitel dokuyla
kaplıdır. Epitel dokudaki goblen hücreleri mukos salgılar. Mukos hem
solunum yüzeyinin nemli kalmasını sağlar hem de solunumla giren yabancı
maddeleri tutar. Soluk borusu “C” harfi halindeki gırtlak
bileşiklerinden meydana gelir. Bu kıkırdak birimleri soluk borusunu
gergin tutarak kapanmayı engeller. Soluk borusunun yemek borusuyla
bitiştiği yer kıkırdak olmayıp düz kof tabakası vardır. Soluk borusu
10-12 cm uzunluğunda ve 2-2,5 cm enindeki soluk borusunu bronşlardan
farkı kıkırdak halkaların daha küçük ve tam halka oluşudur. Bronşçukları
her biri akciğer içinde bronşçuk denilen ince erk borularına ayrılır.
Bronşların iltihaplanmasıyla bronşit hastalığı oluşur.

5)AKCİĞER: Göğüs boşluğunda diyaframın üstünde bulunur. Esnek yapılı ve
pembe renklidir. Sağ ve sol akciğer olmak üzere iki tanedir. Sağ akciğer
üç bölmeli sol akciğer ise iki bölmelidir. Soldaki akciğerin küçük
olmasının nedeni kalbin buraya yakın oluşudur. Akciğer iki katlı pleuro
denen zarla çevrilmiştir.
Bronşlar akciğerlere girdikten sonra bronşçuklara ayrılarak üzüm
salkımı gibi görünen hava peteklerine kadar uzanır. Bu hava petekleri
çok ince çeperli alveol denen küçük keseciklerden oluşur. Alveoller
kılcal damarlar bakımından da zengindir. Alveol hücrelerinin salgıladığı
lipoproteinler alveolde çok ince bir tabaka oluşturur. Bu
lipoproteinler alveolin yüzey gerilimini düşürüp soyun korunmasını,
havanın dışarı atılmasını ve daha az kas gücünün kullanılmasını sağlar.

SOLUNUM DEMETİ
Beyindeki solunum merkezi omurilik soğanı tarafından gerçekleşir.
1)Soluk Alma: Göğüs boşluğu hoemini genişlemesi havanın içeri
çekilmesine neden olur. Buda iki yolla sağlanır.
Kaburga kaslarının kasılması ile kaburga kemiklerinin yukarı doğru
yükselmesi.
Diyafram kasının aşağı doğru kasılarak açılması.
Akciğerdeki basınç dış hava basıncının altına düşürüldüğünde dışarıdaki
hava alveollere dolar.
2)Soluk Verme:Göğüs boşluğunun küçülmesi içindeki hava basıncının
artmasına neden olur. Bu da kaburga kasının açılması,diyafram kasının
kasılarak yükselmesi ile gerçekleşir. Bu durumda göğüs boşluğu hacmi
küçülür. Dış hava basıncından yüksek olduğu için hava dışarı atılır.