Kılıç Arslan I

Türkiye Selçuklu Devletinin kurucusu Kutalmışoğlu Süleymân Şâhın oğlu ve
ikinci Türkiye Selçuklu sultanı. Doğum târihi ve yeri kesin
bilinmemektedir. Babası Süleymân Şahın (1077-1086) 1086 senesinde Suriye
seferinde Melik Tutuş’a yenilmesiyle, Antakya’da bulunan Kılıç Arslan,
Büyük Selçuklu Devleti (1038-1194) Sultanı Melikşah'ın (1072-1092)
emriyle İsfahan’a gönderildi. İsfahan sarayında Selçuklu hükümdârının
nezâretinde iyi bir eğitim ve öğretim görerek, Türk-İslâm terbiyesiyle
yetiştirildi.
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşâh’ın 1092’de vefâtıyla Anadolu’ya dönen
Birinci Kılıç Arslan; 1086’dan beri devâm eden Anadolu Selçuklu
Devletindeki fetret devrine son verip, İznik tahtına sâhip oldu. İznik
şehrini îmâr ettirip, savunmasını güçlendirdi. Bizans İmparatorluğu
(395-1453) saldırılarına karşı beylerbeylik unvânıyla İlhan Muhammed’i
vazîfelendirdi. İznik saldırıları bertaraf edilerek, Balıkesir ve
Kapıdağ bölgelerinden Bizanslılar atıldı. Kılıç Arslan, İskân siyâseti
tâkip ederek, Anadolu’nun Türkleşip İslâmlaşması için doğudan Türk-İslâm
âileleri getirtip, Batı Anadolu’ya yerleştirdi. İslâm âlimleri, ilim
adamları, sanatkârlar ve değerli kumandanlar Türkiye Selçuklu Sultânının
himâyesinde çalışmalara başlayıp kıymetli eserler meydana getirdiler.
Kılıç Arslan’ın halka karşı güzel davranışları askerî ve îmâr
faaliyetleri Bizans İmparatorluğunu rahatsız ediyordu. Bizanslılar Türk
beylerine karşı târihî entrikalarını faaliyete geçirip İzmir havâlisinin
hâkimi, meşhur Türk denizcisi Çaka Bey ile Kılıç Arslan’ın arasını
açmaya çalıştılar. Bu sırada Kılıç Arslan, fetret devrinde Türkiye
Selçuklu Devletinden ayrılan şehirleri tekrar bir bayrak altında
toplayıp, birlik kurmak için harekete geçmişti. 1096 senesinde Malatya
şehrini kuşattı. Malatya Kalesi düşmek üzereyken, Haçlı ordusunun
batıdan Türkiye topraklarına girdiği öğrenilince, kuşatma kaldırıldı.
Süratle, İzmit’e doğru harekete geçen Türk ordusu Haçlıları karşılamaya
yöneldi. (Bkz. Haçlı Seferleri)

Müslüman-Hıristiyan ayırt etmeksizin büyük katliâm yapan Haçlı ordusunun
sayısının çok fazla olması yüzünden, Kılıç Arslan Türk mücâhidlerinin
ağır kayıplar vermesine râzı olmadı ve geri çekilerek yıpratma savaşı
uyguladı. Kayseri ve Toroslar üzerinden Kudüs’e doğru yol alan Haçlı
ordusu, Kılıç Arslan’ın ve kumandanlarının yıpratma savaşları
netîcesinde, 600.000’den 100.000’e düştü. 40.000 kişiyle Kudüs’e ulaşan
Haçlılar, Antakya, Urfa ve Kudüs’te Hıristiyan idâreler kurdular.

Haçlı saldırıları sonucu, Türkiye Selçuklu Devletinin başşehri İznik’ten
Konya’ya taşındı (1097). Batı Anadolu tekrar Bizanslıların hâkimiyetine
geçti. Kılıç Arslan, Haçlıların saldırılarını durdurmak için
uğraşırken, yerlerinden ayrılan Türkleri iskâna çalıştı. 1106 senesinde
Malatya’yı Danişmendlilerden aldı. Harran ve Meyyâfârikîn’i zaptedip,
Diyarbakır’ı tâbiiyetine geçirdi. Musul civârına hâkim oldu. Büyük
Selçukluların Musul Emiri Çavlı, Artukoğlu İlgâzi ve Sûriye Melîki
Rıdvan ile 1107 senesi Temmuz ayında Habur Irmağı kıyısında yaptığı
savaşı kaybetti. Yaralı olarak Habur Irmağını geçerken boğularak şehid
oldu.

Türkiye Selçuklu Devletinin buhranlı devrelerinde hükümdâr olan Birinci
Kılıç Arslan, teşkilâtçı bir devlet adamıydı. Üstün kumandanlık
kâbiliyetine sâhip, hayâtı mücâdele içinde geçen büyük bir kahraman ve
gâzidir. Mutaassıp Haçlı ordusuna ağır kayıplar verdirerek, Türklerin,
Anadolu topraklarından atılamayacağını ispat etti. Çok hayır işleyip,
ahâlinin sevgisini kazandı. Hıristiyan halka da adâlet ve şefkâtle
davrandı. Bu yüzden vefâtı Hıristiyan halk için de mâtem oldu.

Kılıç Arslan’ın Anadolu’ya gelişi nasıl Türkler arasında bir bayram
havası estirmişse, destan olan hayâtından sonra genç yaşta ölümü de o
derece mâteme sebep olmuştur. Kılıç Arslan, on beş senelik saltanat
devresinde çok büyük hâdiselerle karşılaşmış, Haçlı seferleri ve Bizans
karşısında varlığı tehlikeye düşen Anadolu, Türklüğün bu yeni vatanında
yaşamasına vesîle olmak kudretini göstermiştir.