Rumeli Eyaleti

Osmanlı Devletinin Avrupa topraklarındaki en büyük idârî birimi.
Osmanlılar Rumeli’de ilk fetihlerini yaparken (1353-1359), Süleyman
Paşa, bu kuvvetlerin başkumandanı sıfatı ile beylerbeyi durumunda idi.
Daha sonra Sultan Birinci Murâd Han döneminde, Edirne merkez olmak
üzere, Rumeli eyâleti kuruldu. Lala Şâhin Paşa da beylerbeyi tâyin
edildi. Bu beylerbeyliğin vazîfesi, idârî olmaktan ziyâde, fetih
harekâtını devâm ettirmek, yâni İslâm dînini yaymaktı. Bu yüzden
beylerbeyiliğin sınır bölgelerine en seçkin komutanlar tâyin edildi.
Avrupa’daki Osmanlı toprakları genişledikçe, Rumeli Beylerbeyliğinin
devlet içindeki nüfûzu da arttı. Bu eyâlet, Sultan İkinci Bâyezîd Han
devrinde devletin en mühim idârî birimi olurken, Rumeli Beylerbeyine de
akranları arasında en üst rütbe verildi. Vezir pâyesiyle, paşalık ünvânı
ve divan toplantılarına katılma hakkı tanındı. Bâzı Rumeli
Beylerbeyleri, aynı zamanda, veziriâzamlık da yaptılar.

Beylerbeyiler, ilk zaptedilen yerleri Paşa Sancağı hâlinde bizzât idâre
ettikleri gibi, stratejik ehemmiyeti ön plânda olan ve idârî bir merkez
olmaya elverişli bulunan kale ve şehirleri de, ehliyet ve kâbiliyet
sâhibi beyler vâsıtasıyla hâkimiyetleri altında tutuyorlardı. On altıncı
asır ortalarına kadar bölgedeki fethedilen bütün yerler, stratejik
ehemmiyetlerine göre sancak hâline getirilerek, Rumeli Beylerbeyliğine
bağlandı. Kânûnî Sultan Süleymân Han devrinin sonlarında, Macaristan’da
yeni eyâletler teşkil edildi.

Osmanlı fethinden önce bölge halkı, zâlim kral ve imparatorların
zulümlerinden kaçıp, Rumeli’yi boşaltmaya başlamıştı. Bu yüzden kayda
değer büyüklükte bir şehre tesâdüf edilmeyen Rumeli bölgesinde
ufak-tefek bâzı yerleşim birimleri vardı. Fetihten sonra Aksaray
tarafındaki yörükler, topluca Rumeli’nin boş arâzisine yerleştirildi.
Fethedilen yerlerde kimse aç ve açıkta bırakılmadı. Her taraf kısa
zamanda îmâr edildi. Elde edilen vergi gelirinin iki-üç misli harcama
yapılarak Rumeli âdetâ yeniden inşâ edildi. Câmisi, medresesi, imâreti,
hamamı, köprüsü mektebi, çeşmesi, kışlası, insanların ihtiyâcı olan her
şeyiyle Rumeli şenlendi. Temizlik ve güzellik, adâlet ve güzel ahlâk her
tarafta yayıldı. Bâzı Hıristiyan köylerinden Rumeli Ağası nezâretinde
devşirilen çocuklar, Müslüman köylülerin yanlarına verilip bilâhare
acemi ocağına alınarak yetiştirildiler.

Beylerbeyilik merkezlerine (paşa sancağı), sancak merkezlerine ve
kazâlara kâdılar tâyin edildi. Nâhiyelere nâibler vazîfelendirildi. Köy
ve mahallelerde ise imamlara mesûliyet verildi. Kazâ ve nâhiyelerde
sübaşılar âsâyişi temin ettiler. Tımar sâhipleri iyi muâmeleleriyle
toprakları şenlendirdiler.

Aynî Ali Risâlesi’nde verilen rakamlara göre 16. asrın sonlarına doğru
Rumeli toprakları 9274 kılıç olarak dirlik sâhiplerine dağıtıldı. Rumeli
eyâletinden cebelüleriyle birlikte 33.000 kişi sipâhî ordusuna
katılırdı. Ayrıca Rumeli’den on binin üzerinde yörük ve müsellem
eşkinciyle bir o kadar da akıncı çıkardı. Rumeli Beylerbeyinin emrinde
yaklaşık 60.000 kişilik bir ordu teşekkül ederdi.

Rumeli eyâleti, Kânûnî devrinde; Paşa livası (sırasıyla; Edirne, Sofya,
Manastır), Gelibolu, Silistre, Niğbolu, Vize, Sofya, Köstendil, Midilli,
Semendire, İskenderiye (İşkodra), Avlonya, İlbasan, Ağrıboz, Tırhala,
Prizen, Alacahisar, Vidin, Florina, Mora, Vilçitrin, Yanya, Karlıili,
İzvornik, Hersek, Bosna, Selânik, Kızılca Müsellem, Voynuk, Çingâne,
Karadağ, Kefe veOhri sancakları olarak teşkilâtlandırılmıştı.

On yedinci asırda Mora ve çevresindeki sancaklar, Rumeli’den ayrıldılar.
On dokuzuncu asırda ise; Üsküp, Bosna, Selânik ve Yanya, Rumeli
eyâletlerinden ayrılarak ayrı birer vilâyet hâline getirildi. Rumeli de,
Ohri, Kesriye ve İşkodra’dan ibâret bir eyâlet hâline geldi. 1864’te
vilâyet sistemine geçilince de; Varna, Niş, Sofya, Tırnova, Rusçuk,
Tolçu ve Vidin mutasarrıflıklarından meydana gelen Tuna vilâyeti
kuruldu. İşkodra ve Edirne 1878’de ayrı birer vilâyet hâline
getirilince, Rumeli eyâleti tamâmen ortadan kalktı ve Rumeli coğrafî bir
tâbirden ibâret kaldı.