Rebellious
No-Post !
Favori Oyuncu : Metin Oktay
Mesaj Sayısı : 14623
Puan : 258186
Rep : 2564
Yer : Ali Samiyen
Cinsiyet : 
Kayıt tarihi : 19/08/09
 | | Konu: Depremin Nedenleri - Deprem Nasıl Oluşur? Ptsi Haz. 07, 2010 6:29 am | |
| Dünya'nın iç yapısı konusunda
jeolojik ve jeofizik çalışmalar sonucu elde edilen verilerin
desteklediği bir Yeryüzü modeli bulunmaktadır. Bu modele göre
Yerküre'nin dış kısmında yaklaşık 70-100 km kalınlığında oluşmuş bir
taşküre (Litosfer) vardır. Kıtalar ve Okyanuslar bu taşkürede yer alır.
Litosfer ile çekirdek arasında kalan ve kalınlığı 2.900 km olan kuşağa
Manto adı verilir. Manto'nun altındaki çekirdeğin nikel-demir
karışımından oluştuğu kabul edilmektedir. Yer'in yüzeyden derine
gidildikçe ısının arttığı bilinmektedir. Enine deprem dalgalarının
Yer'in çekirdeğinde yayılamadığı olgusundan giderek çekirdeğin sıvı bir
ortam olması gerektiği sonucuna varılmaktadır.
Manto genelde katı olmakla beraber yüzeyden derine inildikçe içinde
yerel sıvı ortamları bulundurmaktadır. Taşküre'nin altında Astenosfer
denilen yumuşak Üst Manto bulunmaktadır. Burada oluşan kuvvetler
özellikle konveksiyon akımları nedeni ile taş kabuk parçalanmakta ve
birçok 'Levha' lara bölünmektedir.
Üst Manto'da oluşan konveksiyon akımları radyoaktivite nedeni ile oluşan
yüksek ısıya bağlanmaktadır. Konveksiyon akımları yukarılara
yükseldikçe Taşküre'de gerilmelere ve daha sonra da zayıf zonların
kırılmasıyla levhaların oluşmasına neden olmaktadır. Halen 10 kadar
büyük levha ve çok sayıda küçük levhalar vardır. Bu levhalar üzerinde
duran kıtalarla birlikte Astenosfer üzerinde sal gibi yüzmekte olup
birbirlerine göre insanların hissedemeyeceği bir hızla hareket
etmektedirler.
Konveksiyon akımlarının yükseldiği yerlerde levhalar birbirlerinden
uzaklaşmakta ve buradan çıkan sıcak magma da Okyanus ortası sırtlarını
oluşturmaktadır. Levhaların birbirlerine değdikleri bölgelerde
sürtünmeler ve sıkışmalar olmakta sürtünen levhalardan biri aşağıya
Manto'ya batmakta ve eriyerek yitme zonlarını oluşturmaktadır.
Konveksiyon akımlarının neden olduğu bu ardışıklı olay Taşküre'nin
altında devam edip gitmektedir.
İşte Yerkabuğu'nu oluşturan levhaların birbirine sürtündükleri
birbirlerini sıkıştırdıkları birbirlerinin üstüne çıktıkları ya da
altına girdikleri bu levhaların sınırları Dünya'da depremlerin oldukları
yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünya'da olan depremlerin büyük
çoğunluğu bu levhaların birbirlerini zorladıkları levha sınırlarında dar
kuşaklar üzerinde olusmaktadır.
Birbirlerini iten ya da diğerinin altına giren iki levha arasında
harekete engel olan bir sürtünme kuvveti vardır. Bir levhanın hareket
edebilmesi için bu sürtünme kuvvetinin giderilmesi gerekir. İtilmekte
olan bir levha ile bir diğer levha arasında sürtünme kuvveti aşıldığı
zaman bir hareket oluşur. Bu hareket çok kısa bir zaman biriminde
gerçekleşir ve şok niteliğindedir. Sonunda çok uzaklara kadar
yayılabilen deprem (sarsıntı) dalgaları ortaya çıkar.
Bu dalgalar geçtiği ortamları sarsarak ve depremin oluş yönünden
uzaklaştıkça enerjisi azalarak yayılır. Bu sırada Yeryüzü'nde bazen
gözle görülebilen kilometrelerce uzanabilen ve fay adı verilen arazi
kırıkları oluşabilir. Bu kırıklar bazen Yeryüzü'nde gözlenemez yüzey
tabakaları ile gizlenmiş olabilir. Bazen de eski bir depremden oluşmuş
ve Yeryüzü'ne kadar çıkmış ancak zamanla örtülmüş bir fay yeniden
oynayabilir.
Depremlerinin oluşumunun bu sekilde ve 'Elastik Geri Sekme Kuramı' adı
altında anlatımı 1911 yılında Amerikalı Reid tarafından yapılmıştır ve
laboratuvarlarda da denenerek ispatlanmıştır. Bu kurama göre herhangi
bir noktada zamana bağımlı olarak yavaş yavaş oluşan birim deformasyon
birikiminin elastik olarak depoladığı enerji kritik bir değere
eriştiğinde fay düzlemi boyunca varolan sürtünme kuvvetini yenerek fay
çizgisinin her iki tarafındaki kayaç bloklarının birbirine göreli
hareketlerini oluşturmaktadır.
Bu olay ani yer değiştirme hareketidir. Bu ani yer değiştirmeler ise bir
noktada biriken birim deformasyon enerjisinin açığa çıkması boşalması
diğer bir deyişle mekanik enerjiye dönüşmesi ile ve sonuç olarak yer
katmanlarının kırılma ve yırtılma hareketi ile olmaktadır.
Aslında kayaların önceden bir birim yer değiştirme birikimine uğramadan
kırılmaları olanaksızdır. Bu birim yer değiştirme hareketlerini
hareketsiz görülen Yerkabuğu'nda üst mantoda oluşan konveksiyon akımları
oluşturmakta kayalar belirli bir deformasyona kadar dayanıklılık
gösterebilmekte ve sonrada kırılmaktadır.
İşte bu kırılmalar sonucu depremler oluşmaktadır. Bu olaydan sonra da
kayalardan uzak zamandan beri birikmiş olan gerilmelerin ve enerjinin
bir kısmı ya da tamamı giderilmiş olmaktadır. Çoğunlukla bu deprem olayı
esnasında oluşan faylarda elastik geri sekmeler (atım) fayın her iki
tarafında ve ters yönde oluşmaktadırlar.
Faylar genellikle hareket yönlerine göre isimlendirilirler. Daha çok
yatay hareket sonucu meydana gelen faylara 'Doğrultu Atımlı Fay' denir.
Fayın oluşturduğu iki ayrı blokun birbirlerine göreli olarak sağa veya
sola hareketlerinden de bahsedilebilir ki bunlar sağ veya sol yönlü
doğrultulu atımlı faya bir örnektir.
Düşey hareketlerle meydana gelen faylara da 'Eğim Atımlı Fay' denir.
Fayların çoğunda hem yatay hem de düşey hareket bulunabilir. | |
|
