Hipofiz Bezi

Hipofiz bezinin hipotalamusa komşu olduğunu belirtmiştik. Bu bez beynin
diensefalon bölgesinde bulunur, ancak boyutu oldukça küçüktür (bir nohut
tanesi kadardır) ve bir sap aracılığı ile beyine bağlanmıştır. Bu sap
" İnfundibular sap " adını alır. Hipofiz bezinin salgıladığı hormonlar
oldukça önemli görevleri yerine getirirler. Büyümeden üremeye, su
emiliminden kan basıncı dengesine kadar birçok organın kontrolünü
sağlayan hormonları üretir ve kana verir.

Hipofiz bezinin Adenohipofiz ve Nörohipofiz olmak üzere iki alt lobu
vardır. Bu loplardan salınan hormonları ayrı ayrı ele alacağız.

I-) Adenohipofiz lobundan salgılanan hormonlar :

TSH : TSH hormonu az öncede belirttiğimiz gibi hipotalamustan salınan
TRH'nın TSH üreten hücrelerini uyarmasıyla sentez edilmeye başlanır. Bu
hormonun hedef organı ise soluk borusunun hemen önünde yer alan " Tiroid
" bezidir. Bu bez oldukça önemli 3 ana hormon olan Kalsitonin, tiroksin
ve triiyodotronin hormonlarının salgılanmasından sorumludur (Bkz.Tiroid
bezi)

FSH / LH : Bu iki hormon, dişi ve erkeklerde eşey hücrelerin
gelişiminden sorumludurlar. Yani hedef organları eşey organlarıdır. FSH
erkeklerde sperm üretimini, dişi bireylerde ise yumurta üretimini
uyarır. LH hormonu ise dişilerde korpus luteum adı verilen bir yapının
gelişimini uyarır. Korpus luteum, dişilerde Progesteron adı verilen bir
hormonun üretiminden sorumludur. Bu hormon dişilik karakterlerin
kazanılması açısından önemlidir.

ACTH : Yine bu sayfada değindiğimiz böbrek üstü bezlerinin çalışması,
ACTH hormonunun uyarımı sayesinde kontrol edilir. Ancak böbreküstü
bezleri anatomik olarak iki ana kısımdan meydana gelir, bu kısımlar
Korteks ve Medulla adını alır. ACTH yanlızca korteks kısmına etki
etmektedir, medullayı kontrol eden mekanizma hipofizden tamamen
bağımsızdır.

Örneğin kanda aminoasit seviyesi düştüğü takdirde hipofizden ACTH
salınır, bu hormon kortekse etki ederek " Kortizol " adı verilen bir
hormonun salınmasını uyarır. Bu hormon ise belirli hücrelere etki ederek
proteinlerin parçalanmasını sağlar. Ancak kandaki adrenalin,
noradrenalin hormonlarının artışı veya azalması ise medulla üzerinde
uyarıcı etki meydana getirir. Yani medulla hipofiz hormonlarına değilde
kandaki bazı moleküllerin seviyesine göre aktive edilmektedir.

STH / GH : Bu iki hormonun ana görevi büyümede rol oynamasıdır. Bu
hormonlar kemikleri, iç organları, yumuşak dokuları ve kıkırdakları
meydana getiren hücrelerde mitoz aktivitesini uyarır. Mitoz aktivitesi
uyarılınca hücreler bölünürler ve çoğalmaya başlarlar. böylelikle iç
organlarda ve kemik dokularında miktarca artış meydana gelir, birey
büyümeye başlar.

Burada bir noktada durmak gerekir. Büyüme hormonu aslında farkında
olmadığınız mucizevi bir olayın tetiklenmesine neden olur. Bu olay
büyümedeki orantı dengesidir.

Örneğin elleriniz en genel şekilde kas, kemik deri ve yağ dokusundan
meydana gelir. Büyüme hormonu salındığında herbir farklı hücreye farklı
şekilde etki eder. Kas hücresi 2X sayısı kadar mitoz geçirip çoğalıyorsa
kemik hücreleride 2X sayısı kadar bölünürler, aynı şekilde deri
hücreleride aynı oranda çoğalırlar. Fakat bazı organlar vardırki büyüme
hormonuna cevap verdiği zaman ani bir mitoz patlaması göstermezler,
örneğin göz hücreleriniz STH hormonuna, ellerinizi meydana getiren deri
hücreleri gibi bir yanıt verseydi o zaman gözleriniz şu an göz
yuvalarınızın dışında olacaktı. Ancak göz hücreleri (başka organlarda
olabilir) STH'ya yanıt verdiğinde göz hücrelerindeki genler, gözün
büyümesini, vücut organları ile orantılı olacak şekilde düzenlerler.

PRL : Prolaktin dişi bireylerde meme bezlerinden süt salınmasında
uyarıcı bir etkiye sahiptir. Özellikle doğum sonrasında süt bezleri
yüksek aktivite gösterir, böylelikle bebeğin ihtiayaç duyduğu süt
fazlasıyla üretilmiş olur. Ancak süt üretiminde sütün zengin mineral
içeriği açısından ana etmen PRL değildir, annenin iyi beslenmesi bebeğin
içeceği sütün zengin mineral ve protein içeriğe sahip olmasında
etkendir.

MSH : " Melanin uyarıcı hormon " adını alan MSH hormonu, hipofizden
salındığı vakit hedef hücreleri olan melanin hücrelerinin reseptörlerine
bağlanır. Bu hücreler melanin adı verilen renk pigmentinin üretimini
gerçekleştirirler. Bu pigmentlerin üretimindeki artış, derinin renginin
koyulaşmasına neden olur. Aksine açık tenli insanlarda melanin hücreleri
daha az pigment üretirler. Bunun yanında melanin pigmentinin üretimi
güneş ışınlarıylada doğrudan etkilidir.

I-) Nörohipofiz lobundan salgılanan hormonlar :

Bu lobun iki ana hormonu vardır, birisi Oksitosin diğeri ise Vazopressin
dir. Her iki hormonda gerçekte hipotalamusta üretilir, ancak
hipotalamus ile hipofiz arasındaki portal damarağına geçerek
nörohipofize ulaşır ve buradan kana karışır. Nörohipofiz burada yanlızca
kan damarlarına yataklık yapmaktadır, bir bakıma köprü vazifesi
görmektedir.

Oksitosin : Bu hormon hamile kadınlarda doğum esnasında rahimin etrafına
sarılı olan düzkas hücrelerinin kasılmasına neden olur, böylelikle
doğum esnasında yavru rahim kanalı boyunca ilerler. Bunun yanısıra
bebekler anne sütünü emerken civardaki sinir hücrelerine baskı yaparak
annenin beynine sinir impulsu gitmesine neden olur. Bu impulslar
oksitosin salınımını artırır, böylelikle oksitosin süt kanallarının
kasılmasına ve sütün bebek tarafından emilmesine yardımcıolur.

Vazopressin : Vazopressin hormonu, damar cidarlarında konumlanmış düz
kas hücrelerinin kasılmasına ve aynı zamanda böbreklerden suyun absorbe
edilmesini uyarır, böylelikle kandaki üre seviyesi düşürülmüş olur.
Damarların daralması ise kan basıncının ayarlanmasında fonksiyoneldir.

- PİNEAL BEZ -

Pineal bez, beynin diensefalon bölgesinin dorsalinde (sırt kısmında)
bulunmaktadır. Tıpkı hipofiz bezi gibi kısa bir sapla beyine
bağlanmıştır. Bu bezin iki önemli hormonu vardır ;



Serotonin : Serotonin, bireyde uyku düzenlenmesinde rol alır, ancak
vücut sıcaklığının ayarlanmasında ve damarların cidarlarındaki düz
kasların kasılmasında uyarıcı etkisi vardır.

Melatonin : Melatonin hormonu üreme sikluslarının düzenlenmesinde rol
oynamaktadır.

- TİROİD BEZİ -

Tiroid bezi soluk borusunun ön tarafında yer alır. Başlıca üretip
saldığı hormonlar şunlardır ;

Tiroksin : Tiroksin hormonu, tirozin amino asitinden üretilen bir
hormondur. Bu hormon ne protein tabiatında nede lipid tabiatındadır,
yanlızca tekbir tirozin aminoasitine 4 tane İyot molekülünün
bağlanmasıyla meydana gelir. Tiroksin genel olarak canlının hücrelerinde
enerji açığa çıkaran reaksiyonların hızlanmasını uyarırlar. Örneğin
soğuk havalarda tiroid bezinizden daha fazla Tiroksin salınır. Bunun
neticesinde enerji açığa çıkaran reaksiyonlar hızlanır ve vücut ısınız
yükselmeye başlar. Bu şekilde, vücut için ideal ısı olan 37 derecede
denge sağlanmış olur.

Triiyodotronin : Adındanda anlaşılacağı gibi bu hormona 3 adet İyot
molekülü bağlanmıştır. Triiyodotronin aslında tiroksinden 1 iyot
çıkarılmasıyla oluşur. İyodun çıkarılması ise spesifik bir enzim
tarafından gerçekleştirilir. Triiyodotronin'in fonksiyonu tiroksin
hormonunun ki ile aynıdır.

Kalsitonin : Kalsitonin hormonunun hedef hücreleri kemik dokusudur.
Kalsitonun kemik hücrelerine bağlandığı zaman hücrelerin membranı
üzerinde bulunan kanallardan kemiğe Ca(+) iyonunun geçisi hızlanır.
Böylelikle kandaki Ca seviyesi düşerken kemikteki Ca seviyesi artar,
dolayısıyla kemike sertleşme meydana gelir.

- PARATROİD BEZİ -

Bu bezin bilinen en önemli hormonu " Parathormon " dur. Parathormon,
Kalsitonin hormonunun aksine kemiklerden Ca(+) iyonlarının kana geçişini
uyarır. Ayrıca Parathormon böbrekte bulunan ve glomerulus adı verilen
süzüntü birimlerinde, kandaki fosfat (PO( - ) ) iyonlarının idrara
geçişini hızlandırır. Buna bağlı olarak kandaki fosfat iyonlarının
yoğunluğu düşürülmüş olur.