Hipofiz Hormonları ve Hipotalamusun Görevleri

Hipofiz Hormonları ve Hipotalamusun Görevleri

Biyolojik süreçlerin büyük bir bölümünü düzenleyen hipofiz, vücudun en
önemli iç salgı bezlerindendir.

Hücrelerin yenilenmesi ve bölünerek çoğalabilmesi, başka bir deyişle,
büyüme ve yaşamın sürekliliğinin sağlanabilmesi için gerekli birçok
madde hipofizde bireşimlenir; bu maddeler metabolizma etkinliklerinin
büyük bir bölümünü başlatır ve denetler. Bezin ağırlığı 0,5 gr'den biraz
fazladır.

Yeri Yapısı
Hipofiz, kafatasının içinde, kafa tabanını oluşturan kemiklerden kamamsı
kemiğin çukuru (Türk eyeri) üzerinde oturur. Beyni ve omuriliği
çevreleyen zarlardan en dışta yer alan sertzar bu çukurun içini tümüyle
sararak üstü açık bir kesecik oluşturur. Bu kesecikte yer alan hipofiz,
hipotalamusun dışındaki tüm komşu oluşumlardan ayrılmıştır. Beyni
oluşturan yapılardan biri olan hipotalamus, hipofizin üstünde yer alır
ve beze bir sapla bağlıdır.

Hipofiz 0,5 cm yüksekliğinde, önden arkaya l cm uzunluğunda ve 1-1,5 cm
eninde küçük bir organdır; birbirinden tümüyle ayn iki bölümden, ön lob
ve arka lobdan oluşur, îkisini birleştiren ara lob, insanda körelmiş,
damarsız. bir kalıntı haline dönüşmüştür. Sürüngenler ve kurbağalarda
ara lobdan, deri renginin ayarlanmasını sağlayan pigment hücrelerim
(melanosit) uyaran melanosit uyarıcı hormon (MSH) salgılanır. insanda,
böbreküstü bezlerinden hormon salgılanmasını uyaran adreno-kortikotrop
hormonun (ACTH) türevlerinden biri MSH gibi görev yapar. Arka lob ön
lobdan daha küçüktür; yukarıya doğru devam ederek sinirsel hücrelerden
oluşan ve hipotalamusla doğrudan ilişki içinde olan sap bölümünü
oluşturur. Arka lob sinir dokusundan oluştuğundan nörohipofiz adını
alır. Öte yandan, ön lob tümüyle salgıbezi yapısında olduğundan
adenohipofiz olarak adlandırılır.

Arka hipofiz sinir sisteminin bağdoku hücreleri olan nöroglialara benzer
hücrelerden oluşur. Bunlar öteki iç salgibezi hücreleri gibi hormon
üretip salgılamaz, bu bölgeden salgılanan hormonları depolar. Başka bir
deyişle, bu lobdan kana salgılanan hormonlar hipotalamusta üretildikten
sonra hipofiz sapı aracılığıyla arka lobdaki hücrelere taşınıp depolanır
ve gene hipotalamustan gelen uyarılar doğrultusunda kana verilir.

Ön hipofiz, aralarında bağlantılar olan hücre kordonlarından oluşur;
bunların salgıladığı hormonlar doğrudan bağlantılı olduktan kılcal damar
gölcüklerine boşalır. Önhipofizden altı farklı hormon salgılanır. Bu
hormonların hangi hücrelerden salgılandığını ayırt etmek için hücre
boyama tekniği kullanılır. Bu teknik, hormonların salgılanmadan önce
hücrede granül halinde olduğu görüşüne ve belirli granüllerden belirli
hormonlann oluştuğu varsayımına dayanır. Hipofiz hücrelerinin yanya
yakını sıradan boyalarla boyanmaz; bu hücreler kromofob (boya tutmaz),
boyananlar ise kromofil (boya tutan) olarak adlandınlır. Kromofil
hücrelerden bazıları (asidofil) asit boyalarla, bazdan (bazofil) ise baz
boyalarla boyanır. Asidofil hücreler a (alfa), bazofil olanlar ise P
(beta) hücreler olarak bilinir. Gamma hücreleri ise boyanabilir az
sayıda granül içerir. Günümüzde histokimyasal yöntemlerle her bir
hormonun hangi hücreden salgılandığı belirlenebilmekte ve bu hücreler
salgıladıktan hormona göre adlandırılmaktadır.

Kromofob hücreler henüz hormon oluşturmaya başlamamış, olgun olmayan
hücrelerdir; gerektiğinde olgunlaşarak kromofil hücrelere dönüştüğünden
boyanabilir granüller içermez. Kromofil hücrelerin salgı işlevi vardır;
gamma hücreleri ise hormon üreten, salgılayan ve içinde çok az granül
bulunan yaşlı hücrelerdir. İnsan patolojisi gözlemleri ve hayvan
deneyleri sonucunda hangi hormonların hangi hücrelerde üretildiği
saptanmıştır. Alfa ya da asidofil hücreler, vücut gelişimim sağlayan
somatotrop hormon (STH) ve kadınlarda süt yapımım uyaran laktotrop ya da
luteotrop (lutein yapıcı) hormonu (LTH) üretip salgılar. Beta ya da
bazofil hücreler ise böbreküstü bezinin işlevlerim uyaran
adrenokortikotrop hormonu (ACTH); tiroit işlevim düzenleyen tireotrop
hormonu (TSH); kadında yumurtanın geliştiği folliküllerin
olgunlaşmasını, erkekte ise sperma hücrelerinin yapımını uyaran folikül
uyarıcı hormonu (FSH); kadında sarı cismin (Corpus luteum) oluşumunu,
erkekte ise testosteron yapımım uyaran lutein yapıcı hormonu (LH) üretir
ve salgılarlar.



Hipotalamusun Görevleri

Hipotalamus, beynin hormon üretebilen özelleşmiş bir bölgesidir.
Kendisine komşu olan hipofiz bezi üzerinde durdurucu veya salgılatıcı
etkiler meydana getirir.

Hipotalamus bezinde sinir hücreleri mevcuttur, ancak bu hücreler diğer
sinir hücrelerinden farklı olarak hormon üreterek bu hormonları kana
verme özellikleri ile tanınırlar. Bu hücrelerin salgıladıkları
hormonlara genel adıyla
" Nörohormonlar " adı verilir. Özelleşmiş bu hücreler kendi aralarında
gruplara ayrılırlar. Öyle ki salınan bazı hormonlar hipofiz bezinin "
Adenohipofiz " adı verilen alt lobuna etki ederken diğer bazı hormonlar
ise
" Nörohipofiz " adı verilen 2.alt birimine etkirler.

Hipotalamus bezinin salgıladığı hormonların başlıcaları ve görevleri
şunlardır ;

TRH : TRH'nın türkçe açılımı " Tiroid salgılatıcı hormon " dur. Hedef
bölgesi, hipofiz bezinin (Hipofiz bezi hipotalamusa komşudur ve beynin
diensefalon bölgesinde (orta beyin) yer alır.) adenohipofiz lobunun
tiroid hormonunu üretip salgılayan hücreleridir. Bu hücreler kendilerine
gelen TRH ile bağlanarak Tiorid adı verilen bir hormon üretmeye
başlarlar (Bkz.Hipofiz bezi ve bu bezin hormonları)
GnRH : GnRH'nın açılımı " Gonad hormonlarını salgılatan hormon " dur. Bu
hormon üretildikten sonra hipofiz bezine ulaşarak kendini bağlayabilen
reseptörlerin bulunduğu, gonad hormonlarını üreten hücrelere
bağlanırlar. Bağlanmasına ardışık olarak bu hücreleri aktive edip,
gonadların (eşey hücrelerinin) aktivitesini kontrol eden hormonların
sentezlenmesini sağlarlar.
PRH : PRH'nın açılımı ise " Prolaktin salgılatıcı hormon " dur. Hipofiz
bezinde, dişilerde meme bezlerini kontrol eden hormonların salgılandığı
hücreler vardır. PRH bu hücrelerin aktivasyonunu düzenler ve prolaktin
hormonunun salgılanmasına neden olur.
CRH : CRH " Kortikotropik hormonunu salgılatıcı hormon " anlamına gelir.
hipofiz bezinde, böbrek üstü bezlerini etkileyen hormonların üretildiği
hücreler vardır. Bu hücreler ACTH adı verilen bir hormon üretirler.
Ancak bu hücrelerin aktivasyonu CRH hormonlarına bağlıdır.
GH - RH : GH - RH " Büyüme hormonunu salgılatıcı hormon " adını alır. Bu
hormon yine hipofiz bezinde bulunan ve büyüme için gerekli hormonları
salgılayan hücreleri aktive eder (Büyüme hormonlarına hipofiz bezinde
değinilmiştir).
Bu hormonların yanısıra hipotalamustan, hipofiz hücrelerinin
aktivasyonunu engelleyen hormonlarda salınmaktadır. Bu hormonlar "
İnhibie eden hormonlar " adını alırlar. Şöyle ki ;

GHR - IH : Bu hormon GH - RH'nın tersine büyüme hormonunu üreten
hücrelerin aktivasyonunu engellerler.
CR - IH : CR - IH hormonu ise, böbreküstü bezlerini aktive eden
hormonları üretip salgılayan hipofiz bezi hücrelerini durdurur.
PRH - IH : Hipoifiz bezi prolaktin üretiminden sorumlu hücrelerin
aktivasyonu bu hormon tarafından engellenir.
Bu arada şunu belirtmek gerekir ki hipotalamusta üretilen ve hipofizdeki
salgılamayı aktive eden veya durduran hormonlarla hipofiz bezi
hormonları arasında kontrol mekanizmaları mevcuttur. Bu mekanizmalar
hormonların kandaki artışı ile doğrudan ilişkilidir.

Örneğin tiroid bezini uyaran hormon olan TSH'nın kandaki seviyesi
arttığı takdirde bu hormon hipotalamus üzerine etki ederek TRH üreten
hücreleri durdurur ve TRH'nın salınmasını engeller, dolayısıyla TRH
hipofize gönderilmediği takdirde hipofizdeki TSH üreten hücrelerin
durması söz konusudur. Böylelikle TSH salınamaz ve kandaki seviyesi
düşürülmüş olur. Ancak TSH'nın kandaki seviyesi düştüğünde mekanizma
tekrar harekete geçer ve hipotalamustan tekrar TRH salınmasına neden
olur. Çünki TSH'nın kandaki seviyesinin düşük olması, TRH salınımı
üzerinde pozitif etki meydana getirir. Bu mekanizma, ilerleyen
paragraflarda değineceğimiz bütün hormonlar için geçerli bir
mekanizmadır.

Hipotalamus hipofizi uyaran maddeleri üretir; bunlar ön hipofize
ulaştıktan sonra çeşitli hipofiz hormonlarının bireşimlenmesini ve kana
salgılanmasını düzenler. Bazıları uyarıcı, bazıları ise ketleyici etki
gösterir. Bilinen yedi tane hipofiz uyarıcı madde vardır. Büyüme
hormonunun salgılanmasını uyaran GH-RFve engelleyen GH-RIF prolaktin
salgılanmasını uyaran PRF , ve engelleyen PIF, kortikotrop hormonun
salgılanmasını uyaran CRF, tireotrop hormonun salgılanmasını uyaran
Gn-RF..

Hipotalamusun işlevleri, beyinden bağımsız bir organ olduğunu
düşündürücek niteliktedir.

o Isı düzenleme. Ön hipotalamusta sıcaklık artışından, arka
hipotalamusta ise sıcaklığın düşmesinden koruyan birer merkez vardır.

o Besin alımının düzenlenmesi. Açlık merkezi besin almaya yöneltir,
tokluk merkezi besin alımını durdurur.

o Kalp - damar sisteminin düzenlenmesi; Arka ve yan hipotalamusun
uyarılması kan basıncı ve kalp hızını artırırken, preoptik alanın
uyarılması sıklıkla zıt etki yapar.

o Su alımının düzenlenmesi. Îki yolla düzenlenir.1- Susama duyusu
yaratarak su içitilmesini sağlar. 2- İdrarla su atılımını denetler.
Susama merkezi yan hipotalamustadır.

o Uterus kasılmalarının ve süt boşalmasının düzenlenmesi; Salgıladığı
oksitosin hormonu uterus kasının kasılabilirliğini artırır ve meme
arvellerini (kesecekler) çevreleyen hücrelerin kasılmasını sağlar.
Bu:salgı, doğum sancılarını kuvvetlendirerek çocuğun çıkışını
kolaylaştırır ve doğumdan sonra sütün meme başından çıkışını sağlayan
mekanizmayı harekete geçirir. .
:

o Savunma-saldırma tepkilerinin düzenlenmesi, Bir zamanlar arka
hipotalamusta olduğu varsayılan uyku-uyanıklık merkezlerinin artık
hipotalamusta bulunmadığı düşünülmektedir; bunun gibi, cinsel davranış
hipotalamus tarafından denetlense de ruhsal ve kültürel etkenlerin de
önem taşıdığı bilinmektedir. Ayrıca hayvan deneyleriyle de gösterildiği
gibi hipotalamusun belirli bölgelerinin uyarılması davranış
değişikliklerine yol açmaktadır. Örneğin yan hipotalamusun uyarılması
ile genel etkinlik düzeyi artarak bazen belirgin hiddet ve kavga tepkisi
görülür. Orta bölümde yer alan (ventromedial)çekirdeklerin uyarılması
sakinlik, periventriküler (karıncıklar çevresindeki) bölgenin uyarılması
ise korku ve cezalandırma tepkilerini doğurur.