Paris Barış Konferansı

Birinci Dünya Savaşından sonra, Paris’te barış görüşmelerinin yapıldığı
konferans. Paris Barış Konferansı, İtilaf Devletlerinin, Bulgaristan’la
Selânik, Osmanlı Devletiyle Mondros, Avusturya-Macaristan’la Villa
Giusti ve Almanya’yla Rethondes mütarekelerini imzalamalarından ve
çarpışmaların resmen durmasından sonra, 18 Ocak 1918’de toplandı. Ancak,
konferans toplanmadan önce, 12 Ocak 1919’da Fransa, İngiltere, ABD ve
İtalya hükümet başkanları ile dışişleri bakanları bir araya gelerek bir
ön görüşme yaptılar. Bu görüşmede, Japonya’nın tam yetkili iki
temsilcisinin katılımıyla bir yüksek konseyin kurulması ve önemli
konularda bu konseyin yetkili kılınması kararlaştırıldı. Konferans
başladı. Daha sonra Japon temsilcileri, görüşülen meselelerin kendi
ülkelerini ilgilendirmediğini, küçük devletler temsilcileri de,
kendilerine söz hakkı tanınmadığını ileri sürerek konferanstan
çekildiler. Böylece Yüksek Konsey, dört batılı devlet başkanından
meydana gelen Dörtler Konseyi hâline geldi. Dışişleri bakanları ise,
Beşler Konseyi adıyla toplanarak, İkinci dereceden konuları ele aldılar.

Milletler Cemiyetinin temel ilkelerini karara bağlayan, Almanya ile
Versailles (Versay), Avusturya ile Saint-Germain (Sen Cermen),
Bulgaristan ile Neuilly antlaşmalarını imzalayan dört büyükler, 22 Nisan
1920’de Osmanlı Devleti'ni de Paris Barış Konferansına çağırdılar.

Eski Sadrazam Tevfik Paşa başkanlığında, Dâhiliye Nâzırı Reşit (Rey)
Bey, Maârif Nâzırı Fahrettin (Rum Beyoğlu) Bey ve Nâfia Nâzırı Operatör
Cemil (Topuzlu) Paşadan meydana gelen Osmanlı heyetine, Paris Barış
Antlaşmasının ön şartları bildirildi (10 Mayıs 1920). Buna göre:

Trakya ve Ege bölgesi (Kırkağaç, Akhisar, İzmir, Ödemiş, Tire, Söke,
Afyonkarahisar, Kütahya, Balıkesir) Yunanistan’a; başta Antalya olmak
üzere Akdeniz bölgesi İtalya’ya; Kahramanmaraş’ı da içine alan Güneydoğu
Anadolu Bölgesi Fransa’ya bırakılacak; Doğu Anadolu’da, sınırlarını ABD
Başkanı Wilson’ın tespit edeceği bir Ermeni Devleti kurulacaktı.
Ayrıca, İstanbul merkez olmak üzere İzmit, Bursa ve Çanakkale’yi de
içine alan Boğazlar bölgesinde, Türkiye’nin de katılacağı bağımsız bir
idare kurulacak ve kendine has bir bayrağı olacak, bu idarenin maddî
işlerini İngiltere, Fransa ve İtalya’nın üyesi bulunduğu bir komisyon
yürütecekti. Türk üyeler ancak danışma niteliğindeki görüşmelerde oy
kullanabilecek, Devletin bütçesini de bu komisyon düzenleyecekti.
Yabancı okul ve yüksekokul mezunu gayrimüslimler veya azınlıklar,
Osmanlı ülkesinde her işi serbestçe yapabilecekler, bu uygulama İtilâf
devletlerinin denetiminde bulunacaktı. Osmanlı Devleti, silahlı
kuvvetlerini sayıca azaltacak, İtilaf devletlerinin izni olmadan
tahkimat yapamayacak, 1600 grostonun üzerindeki gemilerinin hepsini,
İtilaf devletlerinin emrine verecekti. Yürürlükte kalacak olan
Kapitülasyonlardan, İtilaf devletleri başta olmak üzere Yunanistan,
Sırbistan, Romanya, Portekiz ve Ermenistan da faydalanacaktı.

Bildirilen şartları çok ağır bulan ve hafifletilmesini isteyen Türk
heyeti, bu isteğin kabul edilmemesi üzerine, şartları reddederek, 11
Temmuz 1920’de İstanbul’a döndü. Paris Barış Konferansında hazırlanan
antlaşma şartları imzalanmadıysa da, daha sonra aynı şartları ihtiva
eden Sevr Antlaşması, Sadrazam Damat Ferit Paşa başkanlığındaki Hâdî
Paşa, Rıza Tevfik (Bölükbaşı) ve Reşit Hâlis Beyden meydana gelen bir
heyet tarafından imzalandı. Ancak, Padişah Vahideddin Han, bu antlaşmayı
onaylamadığı gibi, Millî Kurtuluş Mücadelesini başlatmak üzere, Mustafa
Kemal Paşa ve arkadaşlarını Anadolu'ya gönderdi. Böylece Sevr
Antlaşması, gerek padişah, gerekse Anadolu’daki kurtuluş hareketi
temsilcileri tarafından kabul edilmediği için, geçersiz sayıldı. Paris
Barış Konferansı da, yetkilerini yeni kurulan Milletler Cemiyetine
devrederek, 24 Aralık 1920’de dağıldı.