Türkçenin Tarihi Gelişimi ve Devirleri

Türkçe'nin ilk devresi hakkında açık ve kesin bir bilgi yoktur. İlk
devrede Ana Türkçe ve daha sonraki devresinde İlk Türkçe adı
verilmektedir. Bu devrelerden bugüne örnek kalmamıştır. Ana Türkçe
farazî bir devredir. İlk Türkçe devresi, tarih sahnesinde görüldüğümüz
zamana aittir. İlk Türkçe devresi; Büyük Hun İmparatorluğu zamanındaki
Türkçe'dir. Bu devreden elimize herhangi bir örnek geçmemiştir. Hun
devrinde söylenmiş bâzı şiirleri Çince metinlerden öğrenmek mümkündür.
Vesikalara dayanan devre; Eski Türkçe adı verilen devrededir. Bu devrede
milâdın başlangıcından II. asra kadar devam etmiştir. (Eski
Türkçe denince ilmî araştırmalarda II. asır akla gelir.) Türkçe'nin
tarihî gelişmesi üç devreye ayrılmaktadır.
1- Eski Türkçe devresi : Başlangıçtan, II. asra kadar.
2- Orta Türkçe devresi : II. asır - 13. asır arası.
3- Yeni Türkçe devesi : 13. asır - 20. asır arası.

1. ESKİ TÜRKÇE DEVRESİ : Bu devrenin bilinen ilk metinleri 8. yüzyılda
dikilmiş olan Orhun anıtlarıdır. Bu devre de içinde ikiye ayrılır.
a) Göktürkçe : Kendi yazımız olan Göktürk alfabesi kullanılmıştır.
Bugüne kadar gelen en eski metindir. Göktürk yazısı ile yazılmış
anıtlardır.
b) Uygurca : İslâmiyet'ten önceki bu Eski Türkçe devresinin Göktürk
yazıtlarından sonraki yazılı ürünleri Uygur Türkçesi metinleridir.
Uygur Türkleri; Göktürklerin millî yazı dillerini bırakmış İranlılarla
akraba olan bir kavim Soğdların yazısını ve Mani-Buda dinlerini kabul
etmişlerdir. Eski Türkçe devresinin ikinci bölümünü teşkîl eden Uygur
Türkçesi ile yazılmış eserler dinî mahiyettedir.

2. ORTA TÜRKÇE DEVRESİ : Bu devrede gerek Türk dilinde, gerek Türk
kültüründe önemli değişmeler olmuştur. 10. asırda İslâmiyet resmen kabul
edilmiş ve yazı olarak Arap harfleri alınmıştır. Bu devrede Karahanlı
devletinin bulunması dolayısıyla Karahanlı Türkçesi de denmektedir.
İslâmiyet'ten sonraki Türk edebiyatının ilk eseri Kutadgu Bilig'dir.
11. asırda yeni yazı dillerinin meydana gelem temayülü gösterdiği bir
çağdır. Eski Türkçe devresindeki yazı dilinin ve bunun son safhası olan
Uygur Türkçesi'nin bir devamı sayılmakla beraber zamanında Hakaniye
Türkçesi diye adlandırılan Karahanlı Türkçesi, Doğu Türkçesi yazı
dilinin başlangıcı olarak da kabul edilmektedir. Doğu, Batı ve Kuzey
Türkçeleri olarak 13. asırdan itibaren ortaya çıkmaya başlayan yeni yazı
dilleri devresi ile Eski Türkçe devresi arasındaki bu döneme; Orta
Türkçe devresi veya geçiş devresi denmektedir.

3. YENİ TÜRKÇE DEVRESİ : 11. asrın yeni yazı dillerinin meydana gelme
temayülü göstermeye başladığı Orta Türkçe devresini açıklarken işaret
etmiştik. 13. asır sonlarına doğru, Doğu ve Batı Türkçe arasında yeni ve
birbirinden farklı yazı dilleri meydana gelemeye başlamıştır. Doğu
Türkçesi, Eski Türkçe'nin ve Karahanlı Türkçesi'nin bir devamı olarak
ortaya çıkmıştır. Doğu Türkçesi, Orta Asya müşterek Türkçesi demektir.
Batı Türkçesi, Oğuz Türkleri'nin konuşma diline dayanmaktadır. 13.
asırdan itibaren yazı dili olarak kullanılmıştır. Batı Türkçesi iki
koldan gelişmiştir. Bunları Osmanlı Türkçesi ve Azerî Türkçesi kabul
edebiliriz. Bunlar arsındaki fark 15. asrın sonlarında görülmüştür. Daha
önce her iki yazı dili de aynı özellikleri taşımıştır. Doğu
Türkçesi'nin bir de Kuzey kolu vardır. 15. asra kadar devam etmiştir.
Doğu Türkçesi ile ilgili Kuzey Türkçesi'ni Kıpçak Türkleri'nin
kullandıkları yazı dili oluşturmuştur. Kıpçak Türkçesi mahsullerine,
Kuzey Afrika'da ve Mısır'da rastlanmaktadır. Daha sonra Kıpçakça, Oğuzca
unsurlar alarak Batı Türkçesi ile birleşmiştir. Çağatayca öncesi, Doğu
Türkçesi adı da verilmektedir. Çağatay Türkçesi 15. asırda edebiyat dili
olarak Ali Şîr Nevaî tarafından kurulmuştur. 16. asırda Babür Şah
Çağatay Türkçesi'nin büyük temsilcisidir. 17. asırda da Çağatay Türkçesi
ile yazılmış bâzı eserler bulunmaktadır. Çağatay Türkçesi'nin yerine
Özbek yazı dili gelmiştir. Kuzey Türkçesi olarak Kıpçak Türkçesi'nden
sonra Kırım ve Kazan Türkçesi'nin devam ettiğini görüyoruz. Batı
Türkçesi iki koldan gelişmiş ve böylece bir edebiyat oluşmuştur.
Osmanlı; Türkiye Türkçesi'nin tarihî devresini teşkil etmiştir.
Bugün yeni Türkiye Türkçesi kullanılmıştır. Azerî Türkçesi ise Kuzey ve
Güney olmak üzere iki kolda gelişmiştir. Doğu Anadolu halk ağızları
lehçe itibari ile Azeri Türkçesi'ne yakındır. Böylece Teni Türkçe
devresi 13. asırdan 1908'e kadar gelmiştir. Bunun kolları Osmanlı ve
Azerî Türkçesi, Çağatay öncesi ve Çağatayca, Kıpçak Türkçesi ve Kazan
Türkçesi'dir. Yeni Türkçe devresi bugünkü modern hâlini almıştır.