Mustafa Han IV

Yirmi dokuzuncu Osmanlı Sultanı. İslâm halîfelerinin doksan
dördüncüsüdür. Babası Birinci Abdülhamid Han, annesi Âişe Sîneperver
Vâlide Sultandır. İstanbul’da 8 Eylül 1779’da doğdu. Şehzâdeliğinde
yüksek din ve fen bilgileri öğretilerek yetiştirildi. Amcası Sultan
Selim Hanın ıslahat fikirlerine karşı çıkan bâzı devlet adamları,
yeniçerileri tahrik ettiler. Netîcede Kabakçı Mustafa’nın sevk ve
idâresinde ayaklanan yamaklar, Selim Hanı tahttan indirerek Şehzâde
Mustafa’yı sultan îlân ettiler (29 Mayıs 1807).
Devlet idâresini ele geçiren âsiler, Nizâm-ı Cedîd kuvvetlerini
dağıttılar. İsyânın teşvikçisi Köse Mûsâ Paşa, Sultan Selim
taraftarlarını birer birer ortadan kaldırdı. İstanbul’daki isyan, Rus
cephesindeki ordunun disiplinini de bozdu. Orduda bulunan Selim Han
taraftarları, Rusçuk âyânı Alemdâr Mustafa Paşanın yanına sığındılar. Bu
hâdiseler üzerine Mustafa Han, Sadrâzam Hilmi Paşayı azlederek yerine
Çelebi Mustafa Paşayı sadârete getirdi. Osmanlı ordusundaki bu
karışıklıktan faydalanan Ruslar, Eflak ve Boğdan’da bâzı kaleleri ele
geçirdiler. Ancak, bu sırada Fransa İmparatoru Napoleon karşısında zor
durumda kalmaları, barış istemelerine sebep oldu. Rusya’nın Eflak,
Boğdan ve diğer zaptettiği yerleri tahliye ederek çekilmesi şartıyla, 20
Ağustos 1807’de mütâreke imzâlandı.

Dördüncü Mustafa Han, Rusya ile yapılan mütârekeden sonra İstanbul’da
âsâyişi sağlayabilmek için harekete geçti. Bu sırada âsiler işi
çığırından çıkararak, halkın mallarını yağmalamaya, yeniçeriler de her
işe karışmaya başlamışlardı. Mustafa Han, öncelikle âsilerin bir kısmını
çeşitli bahâne ve vazîfelerle saraydan uzaklaştırdı. Ancak, zorbaları
tamâmen sindirebilmek için büyük bir güce ihtiyâcı vardı. Bunun için
Alemdâr Mustafa Paşanın İstanbul’a gelmesini istedi. Kendisine sâdık, 16
bin kişilik kuvvetle harekete geçen Alemdâr, öncelikle Boğaz nâzırlığı
yapmakta olan Kabakçı Mustafa’yı öldürttü. Kabakçı’nın öldürülmesi,
saray erkânı ve yeniçeriler arasında büyük telâşa sebep oldu. Daha sonra
İstanbul’a giren Alemdâr, zorbaları ortadan kaldırmaya ve fesatçıları
sürmeye başladı. Bu sırada Alemdâr’ın taraftarları Sultan Selim Hanı
tekrar tahta çıkarmaları için tahrike başladılar. Onun bu niyetini sezen
Sadrâzam Çelebi Mustafa Paşa, kendisinden İstanbul’u terk etmesini
istedi. Alemdâr Mustafa Paşa da bunun üzerine, 28 Temmuz günü on beş bin
kişiden fazla askeriyle Bâb-ı âliyi bastı. Sadrâzamdan mührünü aldı.
Ancak, Üçüncü Selim’in yeniden tahta çıkması hâlinde kendilerini
öldürteceğinden korkan âsiler ve bâzı devlet adamları, pâdişâhtan Üçüncü
Selim ve Şehzâde Mahmûd’un öldürülmeleri için ferman çıkarttırdılar.
Nitekim, zorla saraya giren Alemdâr, Selim Hanın hançer darbeleriyle
şehit edilmiş cesediyle karşılaştı. Hizmetkârlarının yardımı ile
hayâtını kurtaran Şehzâde Mahmûd’u pâdişâh îlân etti (28 Temmuz 1808).
Mustafa Han ise, Topkapı Sarayına yerleştirildi.

Dördüncü Mustafa Han, 14/15 Kasım gecesi meydana gelen Alemdâr Mustafa
Paşa Vakası sırasında yeniçerilerin saraya saldırmaları ve kendisini
tekrar başa geçirmeye teşebbüs etmeleri üzerine, İkinci Mahmûd Han
taraftarlarınca öldürüldü (1808).

Mustafa Han, zekî ve tedbirli olmasına rağmen Üçüncü Selim Hanın tahttan
indirilmesi netîcesinde tahta çıkarılmış olmasından dolayı,
isyancıların elinde kaldı. Yeniçerilerin tamâmının zorba bir güruh
hâline gelmeleri sebebiyle, eşkıyâyı bertaraf edecek bir kuvveti yanında
bulamadı. Bu sebeple, onların isteklerine boyun eğmek zorunda kaldı.
Daha sonra, âsileri sindirmek üzere çağırdığı Alemdâr Mustafa Paşanın,
Selim Hanı tekrar tahta geçirme teşebbüsü, Mustafa Hanın aleyhte
hareketine yol açtı. İkinci Mahmûd Hanın saltanatı döneminden ve
ıslâhâtlarından memnun olmayan bâzı devlet adamları, yeniçerileri tahrik
etmek sûretiyle kendilerine yakın gördükleri Dördüncü Mustafa’yı tekrar
tahta geçirmek üzere harekete geçtiler. Bu durum, netîcede Mustafa
Hanın öldürülmesine yol açtı. Mustafa Hanın cenâzesi merâsimle
kaldırılarak, Bahçe Kapısında babası Birinci Abdülhamid’in türbesine
defnedildi. Saltanat müddeti bir sene iki ay olup, vefât ettiğinde otuz
yaşında idi.