Farabi - Yaşamı Ve Savunduğu Düşünceleri

Sistemi Aristoteles mantığına dayanan akılcı bir metafizikten oluşan,
Aristoteles'in sistemini Plotinos'un görüşleri yardımıyla, İslam inancı
ile uzlaştırmaya çalisan Farabi, Tanrı'nın varoluşunu kanıtlarken,
Aristoteles'in akılyürütme çizgisini takip etmiştir. Ona göre, bu
dünyadaki nesneler hareket etmekte, değişmektedirler. Dünyadaki nesneler
hareketlerini bir ilk Hareket Ettiriciden almak durumundadırlar. Bu ilk
Hareket Ettirici ise, Tanrı'dır.

Farabi, varlık anlayışında, mümkün ya da olumsal varlıklar adını verdiği
nesneler ile Tanrı arasındaki farklılık ve ayrılığı, mümkün varlıkların
Tanrı'dan, ilk varlıktan sudur ettiklerini söyleyerek açıklamaya ve
temellendirmeye çalisir. Farabi'ye göre, ilk varlık, Tanrı, varlık
taşkını yoluyla evrendeki bütün varlık düzenini 'doğal bir zorunlulukla'
meydana getirir. Evren Tanrı'nın değerine hiçbir şey katmaz. Yetkin bir
varlık olan Tanrı'nın hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. Tanrı'yla evren
arasındaki ilişkiyi, evrenin Tanrı'dan sudur, türüm yoluyla ve
zorunlulukla çiktigini söyleyerek açıklayan Farabi'ye göre, evren aynı
zamanda Tanrı'nın sonsuz cömertliğinin bir sonucudur. Tanrı, Farabi'nin
sisteminde herşeydir. Tanrı seven, sevilen ve sevgidir. O bilen, bilinen
ve bilgidir.

Tanrı herşey olduğuna ve hiçbir şeye ihtiyaç duymadığına göre, Farabi bu
noktada, mümkün varlıkların varoluşları için, Tanrı'nın yalnızca
kendisini konu alan bilme faaliyetine başvurur. Buna göre, yaratıklar,
Tanrı'ya en yakın 'akıllar' halinde Tanrı'dan çikip varlığa gelirler.
Onun sudur, türüm anlayışına göre, Tanrı'nın kendi tözünü bilmesinden
birinci akıl doğar; bu aklın Tanrı'yı bilmesinden ise, ikinci akıl
türer. Böylelikle, ortaya sırasıyla 10 akıl çikar; onuncu akıl, etkin
akıldır (aklı faal). Birinci aklın varlığı, Tanrı dolayısıyla zorunlu,
ama kendi özünde mümkündür; ilk akıl, kendini bu niteliğiyle bildiği
için, onun maddesinden birinci gök katı, formundan da (suretinden de) o
gök katının ruhu sudur eder. Böylelikle on akıldan her birinin karşilığı
olarak bir gök katı türer. Madde de Tanrı'dan sudur etmiştir.
Belirsizlik demek olan madde, Tanrı'ya en uzak olan varlıktır.

Etkin Akıl insan ruhunun da nedenidir. İnsan anlayışında, Farabi insanın
ruh ve bedenden meydana geldiğini söyler. Bedenin yetkinliği ruhtan,
ruhun yetkinliği ise akıldan kaynaklanmaktadır. Ruhun başlıca görevleri
eylem, anlama ve algılamadır. Ona göre, bitkisel, hayvani ve insani
olmak üzere, üç tür ruh vardır. Bitkisel ruhun görevi, bireyin yetişme
ve gelişmesi ile soyun sürdürülmesi, hayvansal ruhu görevi iyinin alınıp
kötüden uzak durulması, insani ruhun görevi ise güzelin ve yararlının
seçilmesidir.

Farabi ahlak anlayışında, insanın akıl yoluyla iyi ve kötüyü ayırt
edebileceğini savunur. İnsan için amaç mutluluk, en büyük erdem de
bilgeliktir. Farabi'ye göre, en yüksek iyi olan mutluluk, etkin akıl ile
birleşmek yoluyla gerçekleşir. Zira, insan kendisini anlamak için
evreni anlamak, evreni anlamak için de evrenin amacını kavramak
durumundadır. Evrenin esas ve en yüksek amacını anlamak, insan için
gerçek mutluluktur. İnsanın kendisini ve evrenin amacını anlamaya
kalkışması ise, bilim ve felsefe yapmakla ilgili bir şeydir. İnsan
aklının en yüksek düzeyde yetkinleşmesi, insan aklını Etkin Akıl'a
yaklaştırır.

Etkin akıl insan aklının yönelebileceği en yüksek hedeftir. Etkin akıl'a
ulaşmak, bu dünyada Gerçek, Doğru, İyi ve Güzeli ortaya çikaran
felsefe, bilim ve sanatla uğraşmak yoluyla olur. Böylelikle, insan
ruhunu temizler, saflaştırır. İşte, bu, insan için ölümsüzlükle
eşanlamlıdır. Bu yol Tanrı'ya yöneliş, Tanrı'ya varış yoludur. Bu ise,
insan tadabileceği en yüksek mutluluktur.

Farabi'ye göre, etkin akıl'a yönelmek durumunda olan şanslı insanlar
filozoflar, bilim adamları, peygamber ya da gerçek yönetici ve
sanatçılardır. Demek ki, doğrulara ulaşan filozof ve bilim adamı,
iyilikler meydana getiren gerçek yönetici, güzellikler yaratan sanatçı,
ona göre, birbirlerinden çok farklı olmayan insanlardır. Filozof ve
bilim adamı gerçeği ve doğruyu, bilimsel yöntemle tanır. Yani, o etkin
akıl'a kendi yolundan giderek varır. Peygamber ve gerçek yönetici
gerçeği ve doğruyu, vahiy yoluyla bilir. Yani, o da etkin akıl'a kendi
yolundan giderek ulaşir. Farabi'nin bu düşüncesine göre, bilim, din ve
felsefe, birbirlerini ortadan kaldırmak yerine, birbirlerini tamamlayan
disiplinlerdir. Onlar yalnızca aynı gerçeğe ve doğruya, etkin akıl'a
ulaşmanın farklı yollarıdırlar