Edebiyat-ı cedide (Servet-i fünun edebiyatı)

Edebiyat-ı Cedide, II.Abdülhamit (hük. 1878-1909) devrinde, Servet-i
Fünun dergisi çevresinde toplanan sanatçıların Batı edebiyatı yolunda
meydana getirdikleri bir edebiyat hareketidir.
Bu edebiyat, 1896'dan 1901'e kadar sürmüştür. Recai-zâde Mahmut Ekrem,
1895 sonunda, Malûmat adlı bir dergide yazan Muallim Naci
izleyicileriyle kafiyenin göz için mi, kulak için mi olduğu tartışmasına
girişmiş ve bu gazeteye karşı cevaplarının bir kısmım Ser­vet-i Fünun
dergisinde yayınlamıştır. Servet-i Fünun, Recai-zâde'nin Mekteb-i
Mülkiye'den öğrencisi olan Ahmet İhsan Tokgöz tarafından 1891 yılından
beri çıkarılmakta idi. Recai-zâde, bunu bir edebiyat dergisi hâline
getirmek için Ahmet İhsan‘la anlaşmış ve kendisinin Mekteb-i Sultanî
(Galatasaray Lisesi) den öğrencisi olan Tevfik Fikret'i derginin
“kısm-ı.edebî ser-muharrirliği” ne getirmiştir. O sırada Mektep ve başka
dergilerde yazan ve Recai-zâde tarafını tutan başka gençlerin de
1896'da bu dergi çevresinde toplanmasıyla “Edebiyat-ı Cedide” topluluğu
meydana gelmiştir.
Edebiyat-ı Cedide'nin başlıca özellikleri şu noktalar üzerinde
toplanabilir:

a. Edebiyat-i Cedide sanatçıları Batı uygarlığına, özellikle Fransa'ya
hayranlık göstermişler, Türkiye'nin Avrupalaşma yoluyla yükseleceğine
inanmışlar, orada sanat, bilim, ne buldularsa Türkiye'ye aktarmaya
çalışmışlar; laik bir zihniyeti benimsemişler ve daima dindışı şiirler
yazmışlardır.
b. Devlet ve siyaset konularına dokunmak, vatan, hürriyet, istikIâl,
inkılap v.b. gibi, sözcük ve kavramları kullanmak yasak olduğu için,
açıkça toplumsal yazılar yazmak olanağı bulunamamış, ancak aşk, merhamet
v.b. gibi suya, sabuna dokunmayan temalar üzerinde dolaşılmıştır.
(Edebiyat-ı Cedide sanatçıları bu yüzden, daha sonraki devirlerde,
memleketi yansıtmamak ve ulusal olmamakla suçlandırılmışlardır).
c. Çağdaş Fransız edebiyatı örnek tutulmuş, hikâye ve romanda Realizm ve
Naturalizm, şiirde Parnasizm ve Sembolizm akımlarının etkisi altında
kalmıştır; Parnasyenlerin etkisiyle, “sanat
sanat içindir” görüşü benimsenmiştir. (Fikret, “toplum için sanat”
anlayışıyla de eserler vermiştir).
ç. Tanzimat sanatçılarının tersine olarak, halka seslenmek düşünülmemiş,
havasa mahsus bir edebiyat meydana getirilmiştir ; kendilerinin de
söylediği gibi ; “Servet-i Fünun edebiyatı umuma avâma mahsus değildir”.

d.Bu düşünüşün bir sonucu olarak, dil konusunda da Tanzimat
sanatçılarından daha geri bir anlayışla, konuşma dilinden büsbütün
uzaklaşılmış yazı dilinde o zamana kadar kullanılanlardan başka, Arap ve
Farsça sözcükleri karıştırarak Türkçe'de kullanılmayan birtakım yeni
sözcükler (nahcir [av], şegaf [çılgınca sevgi], tirâje [alâimisema,
gökkuşağı] v,b.) bulunup çıkarılmış; Batı ede­biyatından alınan yeni
kavramlar Fars dilinin kurallarıyla kurulmuş birtakım yeni isim ve sıfat
tamlamaları (sâât-ı semen-fâm [yasemin renkli saatler], lerziş-i bârid
[soğuk titreme], v.b...) ve yeni bileşik sıfatlar (tehi-baht [boş
talihli], şikeste-reng [kırık renkli], v.b...) ile karşılanmış: aynen
Fransızca'da görü­len birtakım yeni deyim ve söyleyişler de (el sıkmak,
dest-i izdivacını talep etmek v.b.) Türkçe'ye aktarılmış, nesirde
Fransızca'nın sözdizimi Türk diline uydurulmaya çalışılmıştır.
e. Benzetmelerle yüklü olan süslü bir dille yazmak, yerli yersiz ah!,
oh! gibi ünlemlere fazla yer vermek., ve bağlacını sık sık kullanmak,
bir düşünceyi kuvvet­lendirmek veya ondan dönmek maksadıyla söz arasına
evet evt!, hayır hayır! gibi sözcükler sıkıştırmak, ikide bir güzelim!,
meleğim! gibi hitaplarda bulunmak Edebiyat-ı Cedide üslubunun başlıca
zayıf, yapmacıklı yanıdır.
f. Hikâye ve roman türünde teknik kuvvetlenmiş (mesela, süs için yazılan
gereksiz tasvirler ve konu dışı bilgi vermeleri vak'anın yürüyüşü
durdurulmamış, serde yazarın kişiliği gizlenmiştir) ; Fransız realist ve
natüralist yazarlarının eserleri örnek tutulmuş; bunun sonucu olarak,
hep hayatta görülen ya da görülmesi olanağı bulunan olay ve kişiler
anlatılmıştır; vak'alar çok defa İstanbul'da geçirilmiştir. (Abdülhamit
devrinde memlekette gezi özgürlüğü olmadığı için, yazarlar memleketin
İstanbul dışındaki yerlerini tanımıyorlardı).
Türk Edebiyatı'nın bu devrine Servet-i Fünun Devri denilmesi bu edebi
hareketin Servet-i Fünun Dergisinde gerçekleşmesi ile ilgilidir.Divan
edebiyatına karşı kurulmasına karşı çalışılan Avrupai Türk edebiyatını
ifade için kullanılmasına Tanzimat devrinde başlanmış olan Edebiyat-ı
Cedide teriminin de bu harekete ad olması ise hareketin bu terimi
tamamiyle benimseyip kendi hakkında da pek sık kullanmasındadır.
Edebiyat-ı Cedide'yi meydana getirenler:Şair olarak,Tevfik Fikret,Cenap
Şahabettin,Hüseyin Suat,Ali Ekrem,Ahmet Reşit,Süleyman Nazif,Celal
Sahir. Hikayeci ve romancı olarak:Halit Ziya,Mehmet Rauf,Hüseyin
Cahit,Ahmet Hikmet.
17 Mart 1891'de İstanbul'da Ahmet İhsan tarafından çıkarılmasına
başlanılan Servet-i Fünun, isminden de anlaşılacağı gibi başlangıçta
daha çok fenni yazılara yer veren bir dergiydi. Tevfik Fikret'in yazı
işleri müdürlüğüne gelmesinden sonra tam bir edebiyat ve sanat dergisi
olmaya başladı. Bu dönemde her türlü yayın büyük bir kontrol,basın sıkı
bir sansür altında idi.
Dergi kısa zamanda gerek şekilce ve gerekse duyuş ve hayaller bakımından
tamamıyla Avrupai şiirler,hikayeler,romanlarla dolmaya başladı.Türk
şiirine Fransız şiirinden birçok yeni hayaller getirildi.Bunları ifade
için yeni tamlamalar kullanıldı.Sözlüklerden yeni yeni Farsça ve Arapça
kelimeler çıkarıldı.Böylece konuşma dilinden iyice uzaklaşıldı.1898
Yılının sonlarında Servet-i Fünuncular eski edebiyatı tutanlara karşı
mücadeleyi kazanmıştır.
Yazarların kendi aralarında bazı anlaşmazlıklar ortaya çıktı.Zaten sanat
anlayışında esaslar bakımından birleşmekle beraber bunların
uygulanmasında öteden beri aralarında bazı görüş ayrılıkları vardı.1901
Yılının başlarında idari bir mesele yüzünden Ahmet İhsan ile Tevfik
Fikret'in arasıda anlaşmazlıklar çıktı.Tevfik Fikret'in dergiden
ayrılması üzerine Servet-i Fünun ciddi bir bulanımın içine düştü.Dergi
II. Abdülhamit tarafından kapatıldı ve sorumluları mahkemeye
verildi.Mahkeme tarafından şuçsuz bulundan Servet-i Fünun 5 Aralık
1901'de tekrar yayınlanmaya başladı.Ama kısa bir süre sonra tekrar
dağıldı.Servet-i Fünuncular II.Meşrutiyet'e kadar pek az şey
yayınladılar. Bu tarihten sonra tekrar ortaya çıktılarsa da şartlar
değişmiş ve yeni bir nesil yetişmişti. Servet-i Fünuncular çalışmalarına
ayrı ayrı dergilerde ve dağınık bir şekilde sürdürdüler ise de hiçbir
zaman tekrar bir araya gelemediler.
Edebiyat-ı Cedide'nin başlıca sanatçıları şunlardır:
Şairler: Tevfik Fikret, Cenap Şahabettin, Hüseyin Siret Özsever, Hüseyin
Suat Yalçın, A. Nadir (Ali Ekrem Bolayir), Süleyman Nesip (Süleyman
Paşa-zâ­de Sami), İbrahim Cehdi (Süleyman Nazif), H..Nâzım (Ahmet Reşit
Rey), Faik Ali Ozansoy, Celâl Sahir Erozan, v.b...
Nesirciler: Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit Yalçın,
Müftüoğlu Ahmet Hikmet, Safve­t Ziya. v.b...