Eski Türk Edebiyatı

XIII. asırdan sonra Türk cemiyet hayatında çeşitli zümre ve çevrelerin
teşekkülü, değişik edebî mahsullerin ortaya çıkmasına sebep olmuştu.
Saray, konak, medrese çevrelerinde ve bunlara yakın topluluklarda
okumuşlara mahsus yeni bir edebiyat doğmaya başlamıştı. Kaynağını ve
örneğini daha çok İran edebiyatından alan, İslâm kültürünün bütün
kollarından belenen, Türk ruhunun hususiyetlerini aksettiren ve mahallî
çizgileri veren bu edebiyat, 600 yıldan fazla devam etmiş ve canlılığını
kaybetmekle beraber günümüze kadar gelmiştir.
Yüksek zümre edebiyatı denen ve asırlar boyunca dil ve muhteva
bakımından örnek teşkil ettiği ve okullarda okutulduğu için "klasik"
kabul edilen bu edebiyat, umumiyetle Divan edebiyatı ismiyle
tanınmıştır. Bu suretle adlandırılmasına sebep, bu edebiyatın daha çok
manzum eserlerden meydana gelmesi ve şiir kitaplarına "divan"
denmesidir.
Divan şiiri Anadolu'da XIII. asırda Selçuklular zamanında Hoca Dehhânî
ile başlamıştır. XIV. asırda Ahmedî, Şeyhoğlu, Ahmed-i Dâî gibi şairlere
sahip bulunan bu edebiyatın ilk büyük üstadı XV. asırda yaşamış olan
Şeyhî'dir. Fatih devrinde Ahmet Paşa ve daha sonra Necâtî'yi yetiştiren
Divan şiiri XVI. asırda Zâtî, Bâkî, Hayâlî, Taşlıcalı Yahya, Nev'î,
Fuzûlî, Rûhî-i Bağdâdî, Hâkanî, XVII. asırda Şeyhülislâm Yahya, Nef'î,
Nâilî, Necâtî, Nev'î-zâde Atâî, Nâbî, Sâbit. XVIII. asırda Nedim, Şeyh
Galib, Râgıb Paşa, XIX. asırda Yenişehirli Avni, Ziya Paşa gibi büyük
sanatkârların eserleriyle fevkalâde bir gelişme göstermiştir.
İslâm kültürü kaynağından beslenen ve bilhassa başlangıçta İran
edebiyatını örnek alan Divan edebiyatımız muhteva itibariyle çok çeşitli
unsurlara dayanmaktadır. Divan edebiyatının iç zenginliğini ve özünü
teşkil eden ve bugün onu iyi anlamak için bilinmesi gereken bu eski
kültür ve bilgi malzemesi şunlardır :
1- Dinî inançlar (âyet ve hadisler),
2- İslâmî ilimler (tefsir, kelâm, fıkıh)
3- İslâm tarihi,
4- Tasavvuf ve remizleri,
5- İran mitolojisi (şahsiyetler ve hâdiseler),
6- Peygamber kıssaları, mûcizeler, efsaneler, rivayetler
7- Tarihî, efsanevî, mitolojik şahsiyetler ve hâdiseler,
8- Çağın ilimleri (hikmet, kimya, hendese, tıp vs.),
9- Türk tarihi ve millî kültür unsurları,
10- Devrin edebiyat anlayışı ve edebî bilgileri (belâgat),
11- Dil malzemesi (deyimler, atasözleri; Arapça ve Farsça kelimeler,
şekiller, tamlamalar, birleşik sıfatlar vs.).