Humbaracı Ocağı

Osmanlı askerî teşkilâtında humbara yapan ve bunu kullanan sınıfın bağlı
olduğu ocak. Humbara, demir veya tunçtan dökülmüş el bombası olup,
tüfekle atılanları da vardı. Bu silâhı kullanana “humbaracı”, âmirlerine
ise, “humbaracıbaşı” deniliyordu.
Humbaracılar Osmanlılarda eskiden beri mevcud olup, bir kısmı Cebeci bir
kısmı Topçu Ocağına bağlıydılar. Humbaracıların asıl kısmı, kapıkulu
sınıfları gibi maaşlı olmayıp, timar sâhibiydiler. Bunlar devlet
merkezinde bulunmayıp, kalelerde hizmet ederlerdi. Bunların timarları,
kaleleri civârında bulunurdu. Timarlı humbaracılar 17. asır başlarından
îtibâren ihmâl edildiğinden ehemmiyetleri kalmadı.

Humbaracı Ocağı, aslen Fransız olup 1729’da Türkiye’ye ilticâ eden ve
Müslüman olduktan sonra Ahmed ismi verilen Kont Bonneval tarafından
ıslâh ve tanzim edildi. Bunlar için Üsküdâr’da Ayazma Sarayında yeniden
bir îmâlâthâne ile kışla yaptırıldı. Bu sûretle yeniden teşkilâtlanan
humbaracıların miktârı üç yüzü timarlı ve üç yüzü ulûfeli olarak 601
kişi oldu. Ocak, oda denilen ve her biri yüz kişiden meydana gelen altı
bölüğe ayrıldı. Bunların üçü ulûfeli, üçü de timarlıydı. Her ulûfeli
odaya iki yüz akça ile bir odabaşı ve doksanar akça ile iki tâne
ellibaşı ve elli akça yevmiyeyle üç tâne otuzbaşı, otuzar akça yevmiye
ile on tâne onbaşı, vekilharç, çavuş, imâm, cerrah, yazıcı, davulcu
tâyin edildi. Neferlerin yevmiyesi on sekiz, “alaybaşı” denilen
humbaracıbaşının yevmiyesi ise üç yüz altmış akçaydı.

Üçüncü Selim Handan îtibâren görülen ıslâhat devresinde, 1792’den
îtibâren Humbaracı Ocağında timarlı ve ulûfeli şeklindeki ayırıma son
verilerek, hepsinin devlet merkezinde bulunmaları kabul edildi. 1795’te
ise Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûnun açılması üzerine Humbarahâne
kapatılıp talebeleri bu okula nakledildi. Humbaracılar, Sultan İkinci
Mahmûd döneminde Vak’a-i Hayriye adı verilen yeniçerilerin kaldırılması
sırasında devletin tarafını tutarak büyük bir hizmet yaptılar.