Cebeci Ocağı

Osmanlı askerî teşkilâtında,
silâhların tedariki, muhafazası ve sefer zamanında cepheye
götürülmesiyle vazifeli kapıkulu ocağı. Ocağın mensuplarına, "Cebeciler"
denilmektedir.
Cebeci Ocağı, Fatih Sultan Mehmed Han zamanında kuruldu. İlk zamanlarda
bu ocağın mensupları, yeniçeriler gibi, acemi oğlanları arasından
seçilmekteydi. Bunlar, ocağa "şâkird" (öğrenci) sıfatıyla alınırlar,
sonra asıl Cebeciler arasına geçerlerdi. Maaş defterlerinden
anlaşıldığına göre Cebeciler, 59 bölük ve 37 orta bölük olmak üzere 96
odaya ayrılmıştı. Cebeci ortaları, silah yapan, tamir eden, barutları
ıslah eyleyen ve harp levazımatını hazırlayan sınıflardan teşekkül
ediyordu. Bunların arasında ayrı bir sınıf olarak, humbara dökücüleri,
barutçular ve lağımcılar da vardı.

Cebecilerin en büyük subayına, "Cebecibaşı" adı verilirdi. Cebecibaşılık
makamı boşaldığı zaman, başkethüda bu makama tayin edilirdi. Ancak
bazen, Cebehâne başçavuşunun, hattâ sonraları ocak dışından da,
Cebecibaşı tayin edildiği olmuştur. Cebecilerin, rütbe bakımından,
Cebecibaşı ve dört kethüdadan sonra sırasıyla, cebeci başçavuşu, büyük
ve orta kumandanları, odabaşıları ve küçük subaylar gelirdi. Ocağın
hesap işlerine "Cebeci Kâtibi" bakardı.

Cebeciler, başlarında iki ucu omuzlarına doğru sarkan ve dört tarafı
yeşil çuha olan şebkülah denilen serpuşu giyerler ve merasim esnasında
bunun üzerine tüy takarlardı. Cebecilerin malûl ve ihtiyarları,
ocaklarının kanunu üzere belli miktarda aylığa bağlanarak emekliye
ayrılırlardı.

Cebehâne, Ayasofya Camii karşısında, son devirde yanmış olan adliye
binasının yerinde idi. Burada zabit ve neferlerin odaları, silah ve sair
harp malzemesi tamirhanesi ve depo bulunuyordu. Cebehâne için lâzım
olan mamul ve gayri mamul bütün eşya, bu depoda bulunurdu. Yeniçerilere
ait cebe (zırh) üzerlerinin kumaşları, tolga kılıfları, zırh keseleri,
meşin, bakır, pamuk ipliği, keten, çelik, kayık, tüfenk maşası, Cebehâne
ambarında bulunan eşyalardan bir kısmıdır. Bunlardan başka kürek, kazma
ve bunların sapları, tüfenk kundağı ve diğer imal edilmiş malzemeler,
hep burada bulunur ve yapılırdı. Bu eşyadan icab edenlerin, lüzumu
hâlinde donanmaya ve kalelere sevkleri Cebecibaşıya aitti. Cebehâne'de
levazım azaldığı zaman, bu noksanı Cebecibaşı dîvâna arz eder ve
noksanlar tamamlanırdı. Yeniçeriler, devlet merkezinde bulunurlarken
tüfenk taşımaları yasak olduğundan, bunların talim zamanlarında
kullanacakları tüfenkleri, Cebecibaşı verir ve işleri bitince yine geri
alırdı.

Kalelere silah ve cephane gönderilmesi, oradaki cephanenin muhafazası,
Cebeci Ocağı tarafından gönderilmiş olan Cebecilere aitti. Bu
kalelerdeki silah, cephane ve barut gibi harp levazımının muayeneleri ve
işe yarayıp yaramayacağının tetkiki, Cebecibaşı tarafından yapılırdı.
Kalelerde hizmet eden Cebeciler de, Yeniçeriler gibi üç sene müddetle
kale hizmetinde bulunurlar ve sonra merkeze getirilip, yerlerine
başkaları gönderilirdi. Bu cebecilerin başlarında, zabitleri bulunurdu.

Savaş zamanında, yeniçerilere ait harp levazımatı, Cebeciler vasıtasıyla
katır ve develerle nakledilir ve harp mıntıkasına girildikten sonra,
kendilerine dağıtılırdı. Ordu, savaş meydanında yerini aldığı zaman,
Cebeciler, kanun üzere, ordunun merkez cephesinin gerisinde
bulunurlardı.

Cebecilerin sayıları, devirlere göre artıp, eksilme göstermiştir. Kanunî
devrinde sayıları 700 iken, 1570 yılında 4000, Eğri seferinde 3000,
Dördüncü Murad devrinde 7000-8000 olmuş, 1702 yılında ise 2500’e kadar
indirilmiştir.

1826 yılında, İkinci Mahmud Han, yeniçerilerle birlikte artan
itaatsizlikleri dolayısıyla, Cebeci Ocağını da kaldırdı.

Daha sonra, modern bir anlayışla Asâkîr-i Mansûre-i Muhammediyye
ordusunun tesisiyle birlikte, 1054 neferden meydana gelen yeni bir
Cebehâne sınıfı kuruldu. Sağ ve sol kol olarak tertip edilen ve birer
Bölükbaşının kumandanlığı altında idare olunan bu yeni teşkilat, 1860’a
kadar, varlığını korumuştur.