John Rawls - Yaşamı Ve Savunduğu Düşünceleri

Amerikalı ahlâk ve siyaset felsefecisi. Rawls , hocalık yaptığı yıllar
boyunca Princeton Üniversitesi, Cornell Üniversitesi, Massachusetts
Teknoloji Enstitüsü ve Harvard üniversitesi'nde dersler vermiştir. Bir
Adalet Kuramı (A Theory of Justice, 1971) başlığını taşıyan kitabı
siyaset kuramı alanında yirminci yüzyılda yazılmış en önemli kitap diye
görülmektedir. Rawls, ceza üstüne 1950'lerde yazdığı ilk yazılarından
tutun da etik ile doğruluğun temellerine yönelik yazılarına dek hemen
bütün yazılarında toplumsal adalet ya da adaletin eşit dağılımı
sorunlarıyla uğraşmıştır.

Bir Adalet Kuramı başlıklı çalışmasında daha önceki çalışmalarında
vardığı ana sonuçları biraraya getirerek "doğruluk/haktanırlık olarak
adalet" diye adlandırdığı özgün bir toplumsal adalet anlayışını kapsamli
bir biçimde savunmaya çalışmaktadır. Bunu yaparken, egemen ahlâk
felsefesi olarak nitelendirdiği yararcılığın karşısına toptan başka bir
seçenek getirdiği görüşündedir. Söz konusu yapıtında ayrıca liberal
adalet anlayışının temel il- kelerini sözleşmecilik çerçevesinde savunan
bir kuram geliştirerek, bir bakıma siyaset kuramında toplumsal sözleşme
geleneğini yeniden canlandırmaya giriştiği görülür.

Rawls 'a göre adaletli bir toplumun temel yapısı "doğruluk/haktanırlık
olarak adalet"in iki ana ilkesini onaylamaktan oluşmaktadır.

Bu ilkelerden ilkine göre her insan alabildiğine geniş temel özgürlükler
dizgesi önünde eşit haklara sahiptir.

İkincisine göreyse toplumsal ve ekonomik eşitsizlikler en çok sayıda
insanın yararı gözetilerek giderilme yoluna gidilmelidir.

Rawls 'un terimcesine göre, bu ilkelerden birincisinin, yani bireysel
özgürlüğün, "fark ya da ayrım ilkesi" diye de bilinen ikincisi
karşısında önceliği vardır. Bu nedenle, konuşma özgürlüğü ve ibadet
özgürlüğü gibi birtakım temel özgürlükler toplumun daha az avantajlı
olan kesimlerinin üyelerinin konumlarını geliştirmelerine engel olacak
biçimde işletilemezler. Bu anlamda toplumsal kurumlar toplumun refah
açısından en kötü durumda olan kesimlerinin durumlarının iyileştirmek
için tasarlanmak zorundadırlar.

Rawls 'un bu iki ana ilke üstüne bina edilmiş genel adalet anlayışı
uyarınca savunulan çoğıınluk kuralı şu tümceyle özlü bir biçimde dile
getirilebilir: ' "Birincil düzeydeki bütün toplumsal iyiler -özgürlük,
fırsat, gelir, refah, saygınlık- eşit dağıtılmalıdır; bu iyilerden her-
hangi birinin ya da bir bölümünün eşit dağıtılmayışına ancak daha kötü
durumda olan kesimlerin yararının gözetildiği durumlarda izin vardır."

Ne var ki Rawls 'un bu sonucu temellendirirken sunduğu uslamlama,
kuramının en tartışmaya açık yönünü oluşturur. "Doğruluk/haktanırlık
olarak adalet" düşüncesi öteki bütün adalet anlayışlarından daha
yeğlenir bir şeydir. çünkü "ilk konum" adlı varsayımsal bir başlangıç
noktasından seçeceğimiz tek görüştür. Burada ilgilerimize,
tercihlerimize, bağlamlarımıza ilişkin herhangi bir bilgimiz
olmadığından, tam bir tarafsızlıkla seçmeye zorlanırız. İşte bu "cehalet
perdesi"nin arkasından usu olan birer kişi olarak yararcı, sezgici,
benci seçenekleri reddedecek, "doğruluk/ haktanırlik olarak adalet"
anlayışını usa yatkın tek seçenek olarak kabul edeceğizdir.

Bir Adalet Kuramının yayımlanmasından sonra yirmi yılı aşkın bir süre
boyunca Rawls yeni bir kitap yazmaya girişmemiş, bir yandan kuramını
gözden geçirerek onu iyiden iyiye temellendirmeye yönelik yazılar kaleme
alırken bir yandan da kuramına ilişkin eleştirileri yanıtlamaya
çalışmıştır. Rawls bu sessizliğini 1993 yılinda yayımladığı ve ilk
kitabının bir devamı olarak alınabilecek Siyasal Liberalizm (Political
Liberalism) ile bozmuştur. Çoğulcu ve eşitlikçi bir liberalizm savunusu
olan Siyasal Liberalizm’de Rawls , özgün kuramı olan
“doğruluk/haktanırlık olarak adalet” uslamlamasını liberalizmin
çoğulculuğuna daha bir uygun hale getirme uğraşı içine girmiştir.

Rawls ’ın bu kitabındaki temel amacı , taşları yerine oturmuş bir
demokraside , demokrasi kültürünün iyice yeşerdiği bir toplumda tüm
yurttaşlarca kabul görecek haktanır bir adalet anlayışını kamusal
düzeyde gerekçelendirip temellendirmektir.